دسته: یادداشت‌

روی آموزش خودتان سرمایه‌گذاری کنید نه حدس و گمان

در ارتباط با بیت‌کوین این روزها آدم‌ها سه دسته‌اند: آن‌ها که «سمپات» بیت‌کوین هستند و تصور می‌کنند چاه نفت کشف کرده‌اند؛ آن‌ها که علیه بیت‌کوین هستند و ایمان راسخ دارند بیت‌کوین حبابی بیش نیست و دیر یا زود زمین می‌خورد؛ دسته اندکی هم هستند که نه له بیت‌کوین‌اند نه علیه آن. این دسته سعی می‌کنند فناوری و کسب‌وکار پشت بیت‌کوین را درک کنند. این دسته مثل دیوانه‌های سفته‌باز مدام خبرهای بالا رفتن قیمت را مرور نمی‌کنند و ترس پایین آمدن قیمت هم ندارند. این دسته روی خودشان سرمایه‌گذاری می‌کنند و روی آموزش خودشان؛ دقیقاً مانند کسانی که در نیمه اول دهه نود میلادی سعی کردند توسعه وب را یاد بگیرند. این‌ها کسانی بودند که بعداً به بزرگ‌ترین کارآفرین‌های دنیای دیجیتال تبدیل شدند.

بیت‌کوین هم‌ چنین وضعیتی دارد و احتمالاً در سال‌های آینده ابعاد بیشتری از این دستاورد فناوری را درک خواهیم کرد. منتها الان چه‌کار باید کرد؟ باید بنشینیم و ادای سفته‌بازها و دلال‌ها را درآوریم و به این فکر کنیم که برویم در بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنیم یا نکنیم؟ این به نظرم دم‌دستی‌ترین انتخاب در برابر یکی از مهم‌ترین روندهای فناوری چند سال اخیر است. عاقلانه‌ترین کار این است که زمان بگذاریم و روی آموزش خودمان سرمایه‌گذاری کنیم. دیدن بیت‌کوین به عنوان یک ابزار سرمایه، سرمایه‌گذاری بر روی حدس و گمان است. ممکن است سود خوبی کنیم و ممکن است ضررهای بدی نصیب ما شود. منتها اگر روی آموزش خودمان سرمایه‌گذاری کنیم این سرمایه‌گذاری از دست رفتنی نیست. در این یادداشت سعی می‌کنم به این موضوع بپردازم که وقتی درباره بیت‌کوین صحبت می‌کنیم داریم درباره چه چیزی حرف می‌زنیم.

بیت‌کوین به‌عنوان پروتکل

پروتکل یعنی این‌که چگونه یک دیتابیس توزیع‌شده (زنجیره بلوک) بسازیم، چگونه آن را تجزیه‌وتحلیل کنیم، چگونه تراکنش‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند و یک تراکنش موفق از چه چیزهایی ساخته می‌شود و مواردی مثل این. شاید شنیده باشید که قلب تپنده بیت‌کوین زنجیره بلوک است. فناوری زنجیره بلوک یک پایگاه داده توزیع‌شده مبتنی بر اجماع است و اطلاعات به‌صورت تغییرناپذیر بر روی شبکه‌ای همتا به همتا و به شکلی امن ذخیره می‌شود. مبنای این فناوری سه فناوری دیگر است که پیش‌ازاین هم وجود داشته‌اند اما ترکیب هوشمندانه آنها زنجیره بلوک را خلق کرده است. این سه فناوری عبارت‌اند از: شبکه همتا به همتا؛ رمزنگاری و پلتفرم نرم‌افزاری. این روزها بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان، بانک‌های مرکزی، دولت‌ها و کسب‌وکارهای پیشرو در حال کار بر روی زنجیره بلوک هستند. کتاب‌های خوبی در این زمینه منتشر شده است و در کنار روندهای مهم فناوری معمولاً از زنجیره بلوک هم نام برده می‌شود.

بیت‌کوین به‌عنوان شبکه

بیت‌کوین یک شبکه همتا به همتا است که در آن «نودها» بدون استفاده از یک سرور مرکزی به هم متصل می‌شوند. نودها در این شبکه همتا به همتا پیام‌هایی را با هم ردوبدل می‌کنند که در نهایت بلوک‌های جدیدی ساخته می‌شود که به زنجیره بلوک موجود اضافه می‌شود. درواقع تراکنش‌های بیت‌کوینی در این شبکه قابل‌مشاهده است و همه‌چیز به‌صورت شفاف قابل‌ردیابی است. همین الان می‌توانید به وب‌سایت Blockchain.info  بروید و تراکنش‌های بیت‌کوین را ببینید. آنجا کاملا شفاف مشخص است که چقدر پول جابجا می‌شود.

بیت‌کوین به‌عنوان ارز رمزنگاری‌شده

در موارد قبلی بیت‌کوین را Bitcoin می‌نویسیم اما در این مورد بیت‌کوین را bitcoin می‌نویسیم. وقتی به‌جای B از b استفاده می‌کنیم یعنی داریم درباره ارز بیت‌کوین صحبت می‌کنیم؛ همین چیزی که این روزها این‌همه سروصدا کرده و همه را به دنبال خودش کشانده است. درمجموع حداکثر ۲۱ میلیون بیت‌کوین در دنیا وجود خواهد داشت که اکنون کمتر از ۱۷ میلیون بیت‌کوین آن استخراج شده است. بیت‌کوین واحد اندازه‌گیری است و مانند پول می‌ماند؛ با این تفاوت که هیچ دولت و بانک مرکزی از آن پشتیبانی نمی‌کند. هر بیت‌کوین به ۱۰۰ میلیون قطعه تقسیم می‌شود که به هرکدام از آنها یک ساتوشی گفته می‌شود. شاید نام «تریدر» را شنیده باشید. تریدرها یا معامله‌گرها کسانی هستند که به بیت‌کوین به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری نگاه می‌کنند؛ برخی کوتاه‌مدت و برخی بلندمدت. این افراد سعی می‌کنند با خریدوفروش بیت‌کوین کسب سود کنند. این روزها تب معامله‌گری بالا گرفته و خیلی‌ها تصور می‌کنند که می‌توانند از طریق خریدن و بعد فروختن بیت‌کوین پول‌دار شوند.

بیت‌کوین به‌عنوان یک پروژه منبع باز

پیاده‌سازی پروتکل بیت‌کوین از طریق یک پروژه منبع باز است که با زبان C++ نوشته‌شده است. برای این‌که این پروژه با مفاهیم قبلی که گفته شد اشتباه گرفته نشود نام آن را گذاشته‌اند هسته بیت‌کوین. شما همین‌الان می‌توانید از طریق جاهای مثل «گیت‌هاب» یا خود وب‌سایت بیت‌کوین کل پروژه را دانلود کنید و خط‌به‌خط آن را مطالعه کنید. تقریباً بیشتر ارزهای رمزنگاری‌شده دیگری هم که خلق شده‌اند کدهای بیت‌کوین را گذاشته‌اند پیش روی خودشان و با تغییراتی در آن یک ارز جدید خلق کرده‌اند. البته برخی از این ارزها مانند اتریوم نوآوری‌هایی داشته‌اند که بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. منتها همین‌الان هم اگر به وب‌سایت coinmarketcap بروید می‌بینید که ۱۳۴۰ ارز رمزنگاری‌شده خلق شده که بیشتر آنها ارزش کمی دارند یا اصلا هیچ ارزشی ندارند. بگذارید ساده‌تر بگویم. ایجاد یک ارز رمزنگاری‌شده کار نسبتاً آسانی است. شما می‌توانید هسته بیت‌کوین را دانلود کنید و با تغییرات یا حتی بدون تغییرات، ارزی به نام خود‌تان منتشر کند. فقط می‌ماند بخش سخت ماجرا که بتوانید آدم‌ها را جذب این دستاوردتان کنید! با دانلود هسته بیت‌کوین شما به دو چیز دسترسی دارید: یک کیف پول بیت‌کوینی و نرم‌افزاری برای تبدیل کامپیوترتان به سرور بیت‌کوین. شاید نام «ماینر» به گوشتان خورده باشد. ماینر، یا معدنچی کسانی هستند که سخت‌افزارهایشان را در اختیار شبکه بیت‌کوین قرار می‌دهند که تراکنش‌های بیت‌کوین در آن شبکه انجام شود. این روزها خیلی‌ها هم به تکاپو افتاده‌اند با خریدن ابزارهایی به دنبال استخراج بیت‌کوین بروند. واقعیت این است که اکنون این کسب‌وکار چندان سودده نیست؛ البته برای فروشندگان ابزارهای استخراج این هجوم برای خریدن ابزارها سود خوبی دارد.

ما درباره بیت‌کوین صحبت می‌کنیم نه بیت‌کوین! شما کجا ایستاده‌اید؟

همان‌طور که دیدید بیت‌کوین معنای وسیعی دارد و هرکسی از زاویه دیدی به ماجرا نگاه می‌کند. برخی به دنبال خریدوفروش هستند. برخی سخت‌افزار تهیه می‌کنند که از طریق فعالیت برای شبکه بیت‌کوین پول به دست آوردند. تعدادی هم بر روی برنامه‌نویسی کار می‌کنند و برخی هم سعی می‌کنند روی فناوری بیت‌کوین مطالعه کنند. بهترین انتخاب در رابطه با بیت‌کوین این است که تلاش کنید دانشتان درزمینهٔ فناوری بیت‌کوین را بیشتر و بیشتر کنید. این دانش هنوز جوان است ولی بااین‌حال دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی به‌خوبی شروع به فعالیت کرده‌اند و دستاوردهای خوبی هم داشته‌اند. با یک جست‌وجوی ساده حجم زیادی از اطلاعات در دسترس شما قرار می‌گیرد که می‌توانید از نتایج کارهای آنها استفاده کنید. فرصت را از دست ندهید.

۱. من دوستانی دارم و دوستانم هم دوستانی دارند. این واقعیت ظاهراً ساده اساس کسب‌وکاری است که در ۷ سال گذشته آن را از هیچ ساخته ام. در این ۷ سال همه‌چیز ساده هم پیش نرفته است. در این مسیر شاهد انواع چوب لای چرخ گذاشتن ها بوده‌ام. به‌عنوان مدیر یک کسب‌وکار کوچک انواع چالش‌ها را با بخش‌های مختلف داشته‌ام. به همین دلیل همیشه سعی کردم از دولت و دولتی‌ها فاصله بگیریم و به آنهایی که ادعاهایی بزرگ بادکنکی دارند بااحتیاط نزدیک شوم. از آن‌طرف درزمینهٔ منابع انسانی انبوه مشکلات بیداد می‌کند. ازیک‌طرف می‌گویند در کشور بی‌کاری است و از طرف دیگر نمی‌توان نیرویی پیدا کرد که حداقل‌ها را برای کار کردن داشته باشد. بازار کار پرشده از افراد پرادعایی که تلاش زیادی برای آموزش خودشان نمی‌کنند. حرف من هم دقیقاً اینجاست: آموزش.

۲. ما تصور می‌کنیم اگر کتاب نخوانیم و اگر ویدیوهای آموزشی نبینیم و اگر پادکست‌های آموزشی را گوش نکنیم می‌توانیم حرفه‌ای شویم. از آن‌طرف برخی از ما با خرده‌دانشی سریع ادعای استادی می‌کنیم. مثلاً درباره بیت‌کوین و زنجیره بلوک؛ کسی که تا دیروز هیچ‌چیزی درباره این مفهوم نمی‌دانسته اکنون با چند جست‌وجوی ساده و خواندن چند متن پراکنده، شروع می‌کند به خیال خودش آموزش دادن این موضوع. بعد هم گله می‌کند که در این کشور هیچ متن درست‌وحسابی دراین‌باره وجود ندارد. من و دوستانم در راه پرداخت به کنار، همین صفحه فین‌تک شنبه به کنار، همه این بچه‌هایی که آمدند در این یکی دو سال به زبان فارسی درباره بیت‌کوین و زنجیره بلوک نوشته‌اند را ندیده‌اید؟ ما نه می‌خوانیم و نه آن چیزی که دیگران نوشته‌اند را می‌بینیم. فقط خودمان را قبول داریم و بس.

۳. همین الان که دارید این یادداشت را می‌خوانید باید بدانید که جانت یلن آخرین روزهای ریاستش بر فدرال رزرو را می‌گذارند او درباره ارزهای رمزنگاری‌شده صحبت کرده است. او گفته که باید بین ارز دیجیتال و ارز رمزنگاری‌شده تفاوت قائل شد و بااین‌حال گفته که برنامه جدی برای ورود به حوزه ارزهای رمزنگاری‌شده ندارند؛ هرچند در حال تحقیقات بر روی این موضوع هستند. او محافظه‌کارانه درباره موضوع صحبت کرده. نه آن را رد کرده و نه آن را تائید کرده. از آن طرف این روزها بیت‌کوین همین‌طور گران‌تر و گران‌تر می‌شود و گاهی هم ارزان می‌شود ولی دوباره گران می‌شود. آن‌هایی که دوست دارند خیلی سریع پولدار شوند دوست ندارند از فرصت بیت‌کوین بگذرند. از طرفی خیلی‌ها نگران این هستند که اگر در بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنند سرمایه‌شان را از دست بدهند. چه باید کرد؟ پاسخ‌های تحلیلگران هم کمک زیادی نمی‌کند. از آن‌طرف خبرهایی درباره ارزهای رمزنگاری‌شده دیگر که به آلت‌کوین‌ها معروف هستند می‌رسد. بعد از بیت‌کوین حالا نوبت ریپل است. ریپل نام یک پول دیجیتال (XRP) و یک شبکهٔ پرداخت آزاد است که این پول در آن معامله می‌شود. این شبکه درواقع یک سیستم پرداخت توزیع‌شده و متن‌باز است که هنوز نسخهٔ بتای خود را تجربه می‌کند. این ارز در هفته گذشته رکورد زده است.

۴. اینجا فقط سه نمونه از میان انبوه خبرها را ذکر کردم. راستی چه شد که یکی از جنبه‌های فین‌تک این همه موردتوجه قرار گرفت؟ چه شد که یکی از جنبه‌های فین‌تک این‌چنین همه توجه‌ها را به خودش جلب کرد.

۵. چند هفته پیش گفت‌وگویی در شبکه خبر تلویزیون درباره بیت‌کوین بود که خلاف عادت صداوسیما کارشناس‌هایی به برنامه آمده بودند که بدون اطلاعات و یک‌طرف به قاضی نرفتند. یکی از این کارشناسان از فرصت‌هایی گفت که وجود دارد. وقتی مجری از این دو نفر پرسید که چرا قیمت بیت‌کوین مدام بالا می‌رود یکی گفت که فقط عرضه و تقاضا این وضعیت را ایجاد کرده است. به عبارتی چون عرضه کم است و تقاضا همین‌طور زیادتر می‌شود درنتیجه قیمت بالا می‌رود. منتها این برداشت از ماجرا کامل نیست و فرد دوم به‌خوبی به این اشاره کرد که هزینه‌هایی که برای استخراج بیت‌کوین می‌شود و انرژی که صرف این کار می‌شود در افزایش قیمت بیت‌کوین تأثیر دارد. در هفته‌نامه شنبه، وب‌سایت راه پرداخت و ماهنامه عصر تراکنش بارها به یکی از جنبه‌های منفی بیت‌کوین یعنی مسائل زیست‌محیطی آن پرداخته‌ایم.

۶. هفت سال است که با دوستانم و دوستان دوستانم داریم درباره چیزهایی حرف می‌زنیم که خیلی‌ها دوست ندارند بشنوند. منتها این نشنیدن‌ها باعث نشده که این چیزهایی که ما از آنها صحبت می‌کنیم در پستو پنهان بمانند. پیشنهاد من به همه کسانی که این یادداشت را می‌خوانند این است که تا دیر نشده شروع کنند به آموزش و یادگیری در زمینه فناوری، کسب‌وکار و آینده زنجیره بلوک. بیت‌کوین فعلا مهم‌ترین دستاورد زنجیره بلوک است و نمی‌توان آسان از کنار آن گذشت.

چند سالی می‌شود که واژه استارت‌آپ وارد فرهنگ عامه مردم شده است. حتی اگر این واژه را نشنیده‌اند و حتی اگر چیزی هم درباره آن ندانید اما احتمالاً از مزایای آن بهره‌مند شده‌اید. منتها این سال‌ها این واژه به‌شدت مورد سوءاستفاده قرارگرفته و هرکسی که نمی‌دانسته دارد چه‌کار می‌کند گفته من یک استارت‌آپ راه انداخته‌ام. بااینکه استارت‌آپ‌ها کسب‌وکارهای کوچکی هستند که پتانسیل این را دارند که ظرف چند سال و به‌صورت نمایی رشد کنند، ولی هر کسب‌وکار کوچکی استارت‌آپ نیست. یک موضوع مهمی وجود دارد و آن این است که تاریخچه نظریه‌های مدیریتی حدود ۱۰۰ سال است؛ اما مفاهیم مدیریت کمتر قابل تطبیق بر استارت‌آپ‌ها حداقل در ۲ سال اول آنها است؛ به عبارتی نظریه‌های برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت و کنترل مدیریت قابل‌استفاده در استارت‌آپ‌ها نیستند.

دانشمندان مدیریت فعلاً در حال تحقیق درباره استارت‌آپ‌ها هستند و به‌مرور نظریه‌های مدیریتی درباره آنها کامل می‌شود. نکته مهم هم اینجاست که نظریه‌ها و مدل‌هایی که برای فعالیت استارت‌آپ‌ها به دست می‌آید قابل تطبیق بر کسب‌وکارهای بزرگ نیست. قبل از این‌که یک تعریف ساده از استارت‌آپ بدهم این را بگویم که هدف هر استارت‌آپی این است که بعد از مدت‌زمانی مثلاً ۲ سال به یک شرکت واقعی تبدیل شود. در دنیا به استارت‌آپ‌هایی که ارزش آنها به بالای ۱ میلیارد دلار می‌رسد «تک شاخ» می‌گویند. تک‌شاخ‌ها استارت‌آپ‌هایی هستند که سرمایه کافی جذب کرده‌اند و احتمالاً می‌توانند درآمد پایدار ایجاد کنند و به یک کسب‌وکار واقعی تبدیل شوند.

استارت‌آپ چیست؟ استارت‌آپ چی نیست؟

برای این‌که بدانیم استارت‌آپ چیست از دوست خوبم ناصر غانم‌زاده، مدیر شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه اُپاتان کمک خواستم. این پاسخ او است که در ادامه می‌آید:

«برای استارت‌آپ تعریف‌های فراوانی وجود دارد و هرکسی از ظن خود آن را به‌شکلی متفاوت بیان می‌کند. تعریف زیر ترکیبی است از تعریف‌های پل گراهام، اریک ریس و دیو مک‌کلور: «استارت‌آپ‌ها نوعی از شرکت‌های نوپا هستند که به سرعت رشد می‌کنند، ولی در ابتدای کار با عدم قطعیت بسیار دست‌وپنجه نرم می‌کنند به‌گونه‌ای که در آغاز حتی در مورد اینکه مشتری‌شان کیست، چه محصولی می‌خواهند تولید کنند و اینکه چگونه پول درمی‌آورند سردرگم هستند.» اما تعریف دیگری که اینجا بسیار به‌کار می‌آید تعریف استیو بلنک است: «استارت‌آپ سازمانی است موقتی که در جستجوی مدل کسب‌وکاری گسترش‌پذیر، تکرارپذیر [و سود ده] است.» بر اساس این تعریف می‌توان نتیجه گرفت سازمانی که هنوز در مرحله جستجوی مدل کسب‌وکار است استارت‌آپ است و هنگامی‌که آن مدل کسب‌وکار را یافت از استارت‌آپ بودن درمی‌آید و دیگر استارت‌آپ نیست. (بسیاری از استارت‌آپ‌ها [به‌ویژه در سیلیکون ولی] شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا از حالت استارت‌آپی دربیایند و یک شرکت جدی شوند.)

اما این خط‌کشی وحی‌منزل نیست و گاهی به شرکت‌های جاافتاده‌تر هم استارت‌آپ گفته می‌شود؛ بنابراین هنوز متر و معیار محکمی برای تشخیص استارت‌آپ بودن یا نبودن کسب‌وکارها وجود ندارد. گرچه کسب‌وکارهایی هستند که می‌دانیم قطعاً استارت‌آپ نیستند: مثلاً خشک‌شویی بزرگ، گاوداری، کارگاه تراشکاری کسب‌وکار کوچک تلقی می‌شوند و نه استارت‌آپ. همچنین به کارخانه تولید فرش، ماکارونی و پتروشیمی استارت‌آپ گفته نمی‌شود. به هتل- و حتی مجموعه‌ای از هتل‌ها استارت‌آپ گفته نمی‌شود- ولی ایربی‌اندبی استارت‌آپ است.

نکته بعدی اینکه با وجودیکه بخش زیادی از استارت‌آپ‌ها از فناوری اطلاعات استفاده جدی می‌کنند، همه استارت‌آپ‌ها آی‌تی نیستند و استارت‌آپ‌هایی هم در زمینه‌های ژنتیک، نانوتک، بیوتک و … وجود دارند. استارت‌آپ نوعی کسب‌وکار نوپا است؛ ولی هر کسب‌وکار نوپا و جدیدی، استارت‌آپ نیست.

برگردیم به ایران

گفتیم که استارت‌آپ‌هایی که بالای یک میلیارد دلار ارزش‌دارند تک‌شاخ هستند. تک‌شاخ‌ها این شانس را دارند که به یک کسب‌وکار واقعی تبدیل شوند. در کنار این مفهوم یک‌چیز دیگر هم هست: نوآوری طوفنده! نوآوری طوفنده نوآوری برهم‌زننده است که منطق موجود را به‌کل تغییر می‌دهد. برخی از کسب‌وکارها نوآوری طوفنده دارند و قاعده بازی را تغییر می‌دهند. برخی در همان وضع موجود با استفاده از همان منطق موجود تغییر ایجاد می‌کنند. ایربی‌اندبی در دنیا صنعت اجاره جا را به‌کل دگرگون کرد بااینکه حتی یک اتاق ندارد. اوبر صنعت اجاره تاکسی را متحول کرد بااینکه حتی یک تاکسی ندارد. این فهرست را می‌شود ادامه داد.

	دارد	ندارد
اوبر	بزرگ‌ترین شرکت تاکسی‌رانی دنیا	هیچ تاکسی ندارد
ایربی‌اندبی	بزرگ‌ترین کرایه‌دهنده خوابگاه در جهان	هیچ ملکی ندارد
وی‌چت و اسکایپ	بزرگ‌ترین شرکت تلفن جهان	هیچ زیرساختی ندارد
علی‌بابا	ارزشمندترین خرده‌فروشی دنیا	هیچ فهرست کالایی ندارد
فیس‌بوک	پرطرفدارترین رسانه دنیا	هیچ محتوایی تولید نمی‌کند
سوسایتی وان	سریع‌ترین بانک‌های در حال رشد جهان	هیچ پول واقعی ندارد
نت‌فلیکس	بزرگ‌ترین سینمای دنیا	هیچ سالن سینمایی ندارد
اپل و گوگل	بزرگ‌ترین فروشنده نرم‌افزار در جهان	همه نرم‌افزارها را خودشان نمی‌نویسند

کسب‌وکارهایی که در این جدول هستند دیگر استارت‌آپ نیستند؛ منتها همه آنها سعی می‌کنند فرهنگ سازمانی‌شان را استارت‌آپی نگه دارند. پی‌پال یکی از پیشروترین این سازمان‌ها در دنیا بود. پی‌پال زمانی یک استارت‌آپ بود و شیوه فعالیت آنها با همه کسب‌وکارها مرسوم مالی و فنّاوری ۲۰ سال پیش فرق داشت. آن‌ها رشد کردند و به یک کسب‌وکار واقعی تبدیل شدند. بااینکه پی‌پال در همه این سال‌ها تلاش کرده فرهنگ استارت‌آپی داشته باشد و مهم‌تر از همه این‌که از نوآوری عقب نماند و حتی اگر می‌تواند ارائه‌دهنده نوآوری باشد اما دیگر یک استارت‌آپ نیست. پی‌پال می‌تواند یک کسب‌وکار موفق نوآور باشد.

گوگل از شناخته‌شده‌ترین‌ها در ایران است. پیشنهاد می‌کنم کتاب «گوگل چگونه کار می‌کند» اریک اشمیت و همکارش را بخوانید و ببینید چطور تلاش می‌کنند همین‌طور که رشد می‌کنند به یک کسب‌وکار تنبل تبدیل نشوند و روحیه و فرهنگ استارت‌آپی را در بین ۵۰ هزار نفری که در این شرکت کار می‌کنند حفظ کنند؛ اما واقعیت این است که شرکت‌ها هرچقدر که بزرگ‌تر می‌شوند هم شیوه مدیریت در آنها تغییر می‌کند و هم نمی‌توانند مانند گذشته کار کنند. در این مرحله استراتژی آنها این است که استارت‌آپ‌های خوب را بخرند و به‌مرور انحصار ایجاد کنند. در دنیا قوانین ضد انحصار به‌صورت جدی مراقب شرکت‌های بزرگ است که انحصار ایجاد نکنند اما آنها به کمک پول فراوان و وکلای زبده‌ای که دارند همیشه راهی پیدا می‌کنند برای ایجاد انحصار. یک نکته مهم که باز تأکید می‌کنم این است که مدیریت در استارت‌آپ‌ها هنوز دارای نظریه‌های علمی کامل نیست و نظریه‌های حاکم بر شرکت‌های بزرگ قابل پیاده‌سازی در استارت‌آپ‌ها نیست. این یعنی همه آن‌هایی که شروع کردند زمانی ادای استیو جابز را در بیاورند کاملاً به خطا رفتند.

در ایران هیچ‌کدام از استارت‌آپ‌ها نوآوری طوفنده نداشتند. البته که نسبت به فضای سنتی موجود در کسب‌وکارهای ایران نوآوری داشتند. در ایران هیچ‌کدام از استارت‌آپ‌ها احتمالاً با استانداردهای جهانی تک‌شاخ محسوب نمی‌شوند. هیچ کدام از کسب‌وکارهایی هم که این روزها سعی می‌کنند از مفهوم تک‌شاخ سواستفاده کنند هیچ ارتباطی به اصل تک شاخ ندارند. برخی نام‌ها بیش‌ازحد در رسانه‌ها تکرار شده است و انقدر گفته‌اند استارت‌آپ استارت‌آپ که همه قبول کرده‌اند آنها استارت‌آپ هستند.

متأسفانه مسئولین دولتی هم بدون برنامه این نام‌ها را تکرار کرده‌اند و ما اکنون توهم استارت‌آپی پیداکرده‌ایم درحالی‌که این کسب‌وکارها دیگر نه استارت‌آپ هستند و نه در برخی موارد موفق شده‌اند یک کسب‌وکار واقعی شوند و ممکن است در آینده نزدیک باعث انفجار حباب استارت‌آپی در ایران شوند. آن‌هایی که نامشان در ایران زیاد در رسانه‌ها تکرار شده کسب‌وکارهایی هستند که زمانی استارت‌آپ بودند اما موفق شدند سرمایه جذب کنند و تا زمانی که نتوانند درآمد پایدار ایجاد کنند کسب‌وکار واقعی نیستند. حتی هیچ کس تضمین نمی‌کند که یک تک شاخ بتواند یک کسب‌وکار موفق و پایدار شود و تک‌شاخ‌هایی داشتیم که با همان شاخشان زمین خوردند.

تراکنش نام نشریه‌ای داخلی بود که سال‌ها پیش در توسن منتشر می‌شد؛ تقریباً ۱۰ سال پیش. سال‌های ۸۵ تا ۹۰ دوره عجیبی بود.

دو دهه قبل‌تر بانک مرکزی به این فکر افتاده بود که از فناوری استفاده کند؛ بانک‌ها به‌صورت سنتی عمل می‌کردند. دهه هفتاد برای دومین بار عابربانک وارد صنعت بانکداری ایران شده بود. بار اول اوایل دهه پنجاه بود که عابربانک وارد ایران شد اما فراگیر نشد. بانک‌ها به‌مرور داشتند با دنیای بیرون ارتباط می‌گرفتند و می‌دیدند که چه تغییراتی در حال رخ دادن است. آن روزها مانند امروز نبود که به کمک وب دسترسی به هر چیزی در هر نقطهٔ دنیا سهل و آسان باشد. برخی در بانک‌های کشور شروع کرده بودند به جستجو در دنیا که ببینند چه خبر است. بانک مرکزی در اوایل دهه هفتاد تحت مدیریت مرحوم نوربخش بود. همان زمان دکتر الهی در بانک مرکزی تیمی را دور خودش جمع کرده بود که بتوانند راهی پیدا کنند که بانک‌های ایرانی از «کوربنک» استفاده کنند. نتیجه فعالیت‌های آن‌ها شد استفاده از یک «کوربنک» خارجی. شرکتی هم درست شد برای این کار که بعداً بزرگ‌ترین شرکت دولتی فناوری بانکی ایران شد. در تیم دکتر الهی همان زمان فردی بود که بعداً علیه استاد خود شورید؛ آن فرد کسی نبود جز سید ولی‌اله فاطمی اردکانی. فاطمی سال ۷۸ از تیم الهی جدا شد و شرکت توسن را با چند نفر از دوستان دانشگاهی‌اش راه انداخت.

گفتم سال‌های ۸۵ تا ۹۰ سال‌های عجیبی بود. آن زمان فناپ تازه درست‌شده بود. خدمات حاکم بلامنازع فناوری بانکی ایران بود و شرکت توسن تلاش می‌کرد نشان دهد بخش خصوصی می‌تواند درزمینهٔ فناوری‌های بانکی حرفی برای گفتن داشته باشد. آن زمان هنوز مانند امروز بحث‌های مرتبط با فناوری‌های بانکی این‌همه به میان مردم نیامده بود. هنوز کاربرد فناوری در بانک‌ها محدود بود. همین سال‌ها بود که برخی به علت واریز یارانه‌ها برای اولین بار از کارت‌های بانکی استفاده کردند. آن زمان بانک‌ها سعی داشتند بگویند که مردم به‌جای برداشتن پول نقد از عابر بانک‌ها می‌توانند از طریق دستگاه‌های کارت‌خوان خرید کنند. به‌مرور تراکنش‌ها افزایش یافت. همین‌طور که تراکنش‌ها افزایش می‌یافت مشکلات هم بیشتر و بیشتر می‌شد. ماجراهای تقلب ابعاد گسترده‌ای پیدا می‌کرد. کاتالیزور شکل‌گیری شاپرک هم یکی از همین ماجراهای تقلب در اوایل دهه ۹۰ بود.

نیمه دوم دهه ۸۰ در شرکت توسن نشریه‌ای منتشر می‌شد که نامش بود تراکنش. من سردبیر آن نشریه بودم. آن زمان تازه گروه مجلات همشهری هم‌شکل گرفته بود و وقت زیادی را در آن محیط صرف می‌کردم. هم‌زمان سردبیر روزنامه دانشگاه شریف بودم و در گروه مجلات همشهری هم بودم. تازه هم ازدواج‌کرده بودم و پول لازم! خدا حفظ کند احسان لطفی را، هر جا که هست. احسان لطفی که این روزها در همشهری داستان و ۲۴ حضور مؤثری دارد، یک پیامک به من داد که «یکجایی برای نشریه‌ای یک نفری را می‌خواهند. می‌روی؟» من که دانشجویی بی‌پول بودم و با مطبوعات هم پول درنمی‌آمد بدم نیامد که بروم جایی یک نشریه داخلی دربیاوریم و یک پولی، که با آن زندگی را سروسامان دهم.

آن نشریه قرار نبود مسیر کار حرفه‌ای من را تغییر دهد؛ ولی این کار را کرد. مهم‌ترین فردی که در این مدت بر من تأثیر گذاشت شخص سید ولی‌اله فاطمی اردکانی بود. کسانی که فاطمی را می‌شناسند او را مرد بزرگی می‌دانند. فاطمی مرد بزرگی است. انقدر بزرگ که وقتی کنار او هستی ممکن است بزرگی او را درک نکنی. برای درک فاطمی باید کمی از او فاصله بگیری.

بعدازآن چند سال به‌مرور به این فکر افتادم که آنچه در آن سال‌ها یاد گرفتم را ببرم در محیط‌های رسانه‌ای. این مسیر نتیجه‌اش شد راه پرداخت. در راه پرداخت خیلی چیزها یاد گرفتم. وب‌سایت راه پرداخت نتیجه‌اش شد شبکه راه پرداخت و عصر تراکنش ادامه منطقی همینمسیر است.

تیر ماه امسال بالاخره بعد از حدود ۶ ماه سرگردانی ذهنی ماهنامه عصر تراکنش را منتشر کردیم و زیرش نوشته‌ایم ماهنامه تخصصی فین‌تک ایران. یادم هست اولین مطلبی که سال پیش در هفته‌نامه شنبه نوشتم درباره کتاب فین‌تک بود که «حالا فین‌تک‌بازها هم کتاب مقدس دارند». حالا می‌توانیم بگوییم فین‌تک بازها یک ماهنامه به زبان فارسی هم دارند. در این سال‌ها اتفاق‌های خوبی افتاده است و امیدوارم در ادامه این مسیر هم اتفاق‌های بهتری بیفتد.

دیروز یکی از کمدی‌ترین تصاویر دوران کارم را دیدم. رئیس‌کل بانک مرکزی یک کشور با پیرهنی به رنگ بنفش کم‌رنگ، جلوی میکروفون وب‌سایت خبری بانک مرکزی و چند رسانه دولتی دیگر و البته میکروفون سالن، کنفرانس خبری برگزار کرد! او در این کنفرانس حرف‌هایی زد که هیچ رئیس‌کل بانک مرکزی در دنیا را اگر مجبور هم کنند نمی‌زند. او در میانه انتخابات ریاست جمهوری به یکی از کاندیداها تاخت؛ تا شب نشده هواداران آن کاندیدا شکایت کردند. مدیریت روابط عمومی بانک مرکزی که این‌همه روز و شب گذشته بود و نتوانسته بود یا شاید نخواسته بود یک کنفرانس خبری آزاد برگزار کند با حضور میکروفون وب‌سایت خبری بانک مرکزی نه یک کنفرانس خبری بلکه میتینگ انتخاباتی برگزار کرد. امروز جایی مثل روزنامه دنیای اقتصاد تیتر زده است از طرف رئیس‌کل بانک مرکزی که «نامزدها منابع وعده‌های خود را مشخص کنند»! میکروفون وب‌سایت خبری بانک مرکزی که احتمالاً مشکلی در دسترسی به جناب رئیس‌کل ندارد.  چه نیازی به کنفرانس خبری بود؟ میکروفون صداوسیما هم همین‌طور. پس جای خبرنگاران،‌ تحلیلگران و روزنامه‌نگارهای تخصصی کجا بود؟ آن‌هم در اولین حضور رئیس‌کل بانک مرکزی در دور میزی با حضور خبرنگاران به نام کنفرانس خبری. به این نمی‌گویند کنفرانس خبری.

داستان شش میکروفون رنگی رنگی

شش میکروفون روی میز حضور فعالی دارند. دو تای آنها (شبکه خبر و خبرگزاری صداوسیمای ایران) که متعلق به سازمان عمومی صداوسیما است. میکروفون ایرنا که متعلق به خبرگزاری دولت است. میکروفون قرمز رنگ خبرگزاری میزان هم که متعلق به نهاد قوه قضاییه است. یک میکروفون نازک با نوار نورانی قرمزرنگ نیز هست که متعلق است به روابط عمومی بانک مرکزی. می‌ماند یک میکروفون بدقواره که جلوی بقیه میکروفون‌ها زار می‌زند. مال کجاست؟ وب‌سایت خبری پژوهشکده پولی و بانکی. پژوهشکده پولی و بانکی این روزها جای پژوهش، رسانه اداره می‌کند. تا قبل از این میکروفون شاهد توجه معمول روابط عمومی‌ها به رسانه‌های دولتی در ایران هستیم. از این میکروفون به بعد با پدیده جدیدتری مواجه می‌شویم. وب‌سایتی خبری که چه از نظر رنگ و چه از نظر بازدید از راه پرداخت پایین‌تر است. مکان بیت‌المال و پول بیت‌المال صرف این وب‌سایت که یک کپی‌برداری ناشیانه است می‌شود. اگر قرار بوده چنین رسانه‌ای با چنین جایگاهی در اولین کنفرانس خبری رئیس‌کل حضور داشته باشد، چرا نباید جایی مثل راه پرداخت باشد؟ همکاران من تاوان نقدهای صریح من به مدیریت روابط عمومی را می‌دهند؟ آنها به دلیل نقدهای جدی من از فهرست‌ها خط خورده‌اند؟ در حالی که همکاران و دوستان من در راه پرداخت توانسته‌اند یکی از پرمخاطب‌ترین شبکه‌های خبری تخصصی ایران را ایجاد کنند. این روند در مدیریت جدید روابط عمومی بانک مرکزی بی‌سابقه نیست. پیش از این در رویداد بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت مدیران روابط عمومی پژوهشکده پولی و بانکی کمر به حذف حضور همه رسانه‌های تخصصی بستند. طبیعی است که وقتی شما هم‌زمان مدیرروابط عمومی یک جا و مدیر یک رسانه باشی سروکله تضاد منافع هم پیدا می‌شود.

برخلاف گفته‌های معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد که ۲ سال است رسانه‌ای دولتی مجوز نگرفته (ایسنا، ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۹۴) ما شاهد گرفتن مجوز توسط نهادی مانند پژوهشکده پولی و بانکی در تاریخ ۲۴ خرداد ماه ۱۳۹۵ هستیم. پژوهشکده که زمانی منشأ اثر بود این روزها به ابزار و رسانه تبدیل‌شده است. مثلاً یکی از برنامه‌سازهای دوره پهلوی که اکنون در کار دلالی بانکی است در ایران رویداد برگزار می‌کند و پژوهشکده پولی و بانکی و البته شخص رئیس‌کل بانک مرکزی تمام‌قد پشت این رویداد می‌ایستند. یا ابوالعجب!

نتایج بعد حاصل انتخاب‌های بد

اگر بانک مرکزی می‌خواست گزارش کارش را ارائه دهد بعد از انتخابات زمان مناسب‌تری بود. نه؟ نمی‌شود شما در میانه تنور داغ انتخابات خودت را بیندازی درون تنور و نسوزی. این از انتخاب بد مدیریت روابط عمومی است. آن‌هم جایی که تا امروز هیچ کنفرانس خبری برگزار نکرده است. برخی ایراد گرفتند به رنگ لباس رئیس‌کل که گویا رگه‌های بنفش در آن هست. حالا نمی‌شد این بار جناب رئیس‌کل یک رنگ رسمی‌تر و معمولی‌تر می‌پوشیدند؟ مدیران روابط عمومی بانک مرکزی خوب می‌دانند که این روزها لباس خودش یک رسانه است. برخی گفته‌اند رئیس‌کل بانک مرکزی چرا به یک کاندیدا تاخته است. مدیران گفته‌اند خبرنگار سؤال پرسیده؟ رئیس چه‌کار کند؟ جواب ندهد؟ مسئله اینجاست وقتی شما میکروفون خودت را می‌گذاری در وسط کنفرانس خبری خودت و رسانه‌های سیاسی را دعوت می‌کنی و کاری به رسانه‌های تخصصی نداری انتظار داری سوال تخصصی بپرسند؟ نه جانم! خبرنگار سیاسی سؤال سیاسی می‌پرسد و شما هم پاسخ سیاسی می‌دهی. دودش هم در چشم چه کسی می‌رود؟ مردم! بانک مرکزی که باید به دور از هر کار سیاسی‌ باشد می‌شود عرصه سیاسی‌بازی.

یک تجربه

در رویدادی طراز اول مانند کنگره موبایل بارسلون که جزو تاثیرگذارترین رویدادهای دنیا است، حدود ۱۱۰ هزار نفر در این رویداد شرکت می‌کنند و بد نیست بدانید که کف قیمت ورود به این رویداد برای هر نفر حدود ۸۰۰ یورو است. هزینه‌های غرفه داشتن و اسپانسری این نمایشگاه سرسام‌آور است. به‌غیراز اپل همه غول‌ها و شرکت‌های ریزودرشت در این رویداد حضور دارند. من از ایران به‌عنوان یکی از حدود ۴ هزار خبرنگار متخصصی در این رویداد حضور داشتم. در تمام مدت چیزی جز احترام و همراهی از تیم برگزاری ندیدم. کسانی را می‌دیدم که از کشورهای مختلف آمده بودند و فقط یک وبلاگ ساده تخصصی داشتند. نمایشگاهی که خودش پیشرو و رهبر است در همه‌چیزش هم باید پیشرو و رهبر باشد. توجه جدی این رویداد به رسانه‌های تخصصی نشان می‌دهد که هر روز رسانه‌های جدید در دنیا مهم و مهم‌تر می‌شود. نمی‌شود شما نمایشگاه برگزار کنید با پول دولت ولی منطق فکری‌تان درزمینه رسانه‌ها در دهه شصت مانده باشد. چرا می‌توانند؟ چون هنوز ساختارهای دولتی همه جا چنگ انداخته است؛ و این طنز روزگار است که جایی مانند ایرنا که یک رسانه صددرصد دولتی است میزگرد برگزار می‌کند تا راهی پیدا کند برای کم شدن سایه رسانه‌های دولتی از سر مردم.

پ.ن. در راه پرداخت گزارشی درباره فعالیت‌های شکست‌خورده روابط عمومی بانک مرکزی نوشته بودم. می‌خواستم منتشر کنم که این جاروجنجال‌ها با مدیریت ضعیف روابط عمومی بانک مرکزی شروع شد. به همین دلیل آن یادداشت معطوف به ماجراهای روز شد و اینجا این یادداشت را نوشتم. تصور می‌کنم روابط عمومی نهاد حساسی مانند بانک مرکزی و زیرمجموعه‌هایش در مسیر خطرناکی افتاده است.

اهواز برای من یعنی تابستان سال ۸۰. شاید هم ۷۹ یا ۸۱. مهم نیست. اهواز برای من یعنی روزهایی که شاگرد شوفر تریلی ماشین‌بر بودم؛ آن هم کشنده و تریلی که با استاندادهای آن روز هم غیراستاندارد بود. اهواز برای من یعنی رسیدن به شهر در زمانی که دقیقا خورشید عمود می‌تابید. نمی‌تابید، شلاق می‌زد. اهواز برای من یعنی ولع پیدا کردن یک سایه کوچک گوشه یک دیوار. اهواز برای من یعنی عرق کردن پیوسته و باز کردن دست‌ها و پاها، برای این که تحمل نداشتم خودم را تحمل کنم. این اولین و آخرین باری بود که به اهواز رفتم؛ و کلا خوزستان. عید یکی دو سال پیش خواستم عید برویم آنجا با راهیان نور. نشد.

خرمشهر و آبادان را فقط در فیلم‌های جنگی دیده‌ام و کلیپ‌های لس‌انجلسی. از جنگی‌ها رشادت‌هایشان را شنیده‌ام و از رقصی‌ها هم اهل زندگی بودن‌شان را. این روزها هم که سالی یک بار خرمشهر فتح می‌شود از گوشه‌و‌کنار می‌شنوم که خرمشهر زخم خورده از جنگ هنوز زخم‌هایش باقی مانده. خرمشهر برای من یعنی ممدی که نبود و نیست. آبادان برای من یعنی فیلم تاج محل حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی. آبادان و خرمشهر برای من تصویر گنگی است که با ترانه‌های آغاسی ساخته شد و با تاج محل تمام شد. خرمشهر و آبادان یعنی سالی یک بار شنیدن از شهرهای خارجی که با خاک یکی شدند و بعد از جنگ که همه برگشتند سر زندگی‌شان اول آن شهرها را ساختند. خرمشهر یعنی این سوال که برلین و ناکازاکی چرا بعد از جنگ ساخته شدند و خوزستان ساخته نشد؟

اعتراف می‌کنم خبرهای مربوط به خوزستان و آلودگی و این همه بدبختی، تا امروز برایم تصویری گنگ بود. امروز اما به خبرها که رسیدم یک چیزی از درون داغانم کرد. امروز در خبرها آمده بود که رطوبت و گردوغبار دست‌به دست هم داده که اهواز فلج شود. برق قطع شده. آب قطع شده. مدارس و دانشگاه‌ها و اداره‌ها تعطیل شده که شاید قضا و قدر مدیریت کند این وضع را. امروز تصویر گنگی از لیلا حاتمی ارتفاع پست ذهن را مثل خوره خورد. دردهای آن زمان که از زبان نرگس (لیلا حاتمی) بیان می‌شود بعد از گذشت نزدیک به ۱۵ سال هنوز برقرار است. گویا قرار نیست این دردها درمان شود. چرا؟

این تصاویر همه برای من چیزی دور بود. چون من یک تهرانی هستم و متاسفانه ایران تهران است. اگر کوچک‌ترین اتفاقی در تهران بیفتد همه ایران باید خبردار شوند. اما اهواز گویی مقصر است که در جنگ پیشانی ما بود و زخم خورد و امروز ما تهرانی‌ها فقط نفتش را می‌خوریم و کاری به هیچ کدام از بدبختی‌هایش نداریم. این تصاویر همین‌طور برای من گنگ می‌ماند اگر امروز یک اتفاق ساده دلم را نمی‌شکست. پنج‌شنبه گذشته رفتم اداره پست تا برای چند نفر از کسانی که کتاب «گسست بانک‌ها» را خواسته بودند با پست بفرستم کتاب را. امروز یادم افتاد که پنج‌شنبه یکی از بسته‌های کتاب برای خانمی بود در اهواز. امروز که خبرهای ناراحت‌کننده اهواز را دیدم با خودم گفتم یک نفر در اهواز چطور دل و دماغ خواندن کتابی را دارد که از دنیای بهتر می‌گوید؟ چطور می‌شود در جهنم گردوغبار بود و از تاثیر فناوری بر زندگی خواند؟ جطور می‌شود به برق دسترسی نداشت، به آب دسترسی نداشت، آن وقت گسست بانک‌ها را خواند.

نرگس در ارتفاع پست چیز زیادی نمی‌خواست. همان هم سهمش نشد از این سفره گل‌وگشاد نفتی!

حتما این روزها در جریان جلسه‌ای قرار گرفته‌اید که باران کوثری و یک جامعه‌شناس روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند. یک طرف این گفتگو محمد‌علی الستی قرار دارد که در رزومه او این‌ها نوشته شده است:

– دکتری تخصصی (.Ph.D) علوم ارتباطات اجتماعی – روزنامه‌نگاری

– جامعه‌شناسی ارتباطات و استاد دانشگاه

– عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

– محقق، پژوهشگر و کاوشگر در حوزه‌های زبانشناسی اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، آسیب‌شناسی و جامعه‌شناسی ارتباطات و جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش با بیش از ۱۸۷ مقاله تخصصی در نشریات علمی داخلی و خارجی

– سال ۸۴ پژوهشگر نمونه کشور (دریافت تندیس و لوح محقق نمونه کشور)

در طرف دیگر هم باران کوثری قرار دارد که بازیگر معروفی در ایران است؛ او دیپلم رشته نمایش از هنرستان سور است. اما چه ماجرایی اتفاق افتاد. با نگاهی به رسانه‌ها و مطالبشان و فیلم و صوت جلسه این‌ها را متوجه می‌شویم:

نشست جامعه‌شناختی لانتوری عصر روز پنجشنبه در سالن شماره دوی پردیس چارسو برگزار شد. این بحث بر سر مسئله بخشیدن یا نبخشیدن در میان محمدعلی الستی جامعه‌شناس و باران کوثری بالا گرفت تا جایی که باران کوثری سالن را ترک کرد. این میزگرد جایی متشنج می‌شود که کوثری می‌گوید به نظر من قصاص وحشیانه است و این مشکل قانون است که راه بهتری به جز قصاص پیش پای ما نمی‌گذارد و نبخشیدن ما باعث می‌شود دایره خشونت تا ابد ادامه پیدا می‌کند که الستی می‌گوید خانم کوثری گفتند بازیگر خوبی هستید نگفتند جامعه‌شناس هستید. شما مدام می‌گویید «به نظر من»، شما اصلا صلاحیت ندارید درباره اجتماع صحبت کنید. الستی در ادامه می‌گوید آرزو می‌کنم کسانی که مخالف قصاص هستند اسیدپاشی برایشان اتفاق بیفتد تا عملا بتوانند ثابت کنند بخشش را. در ادامه هم می‌گوید تحلیل برای فهم است و نقد برای داوری و در آن جلسه فقط نقد شد نه تحلیل. در ادامه کوثری می‌گوید من آمار ندادم که لازم باشد جامعه‌شناس باشم. من یک شهروند هستم، حق دارم نظر بدهم. همان‌طور که شما به عنوان جامعه‌شناس صلاحیت ندارید درباره فیلم صحبت کنید. من به‌عنوان شهروندی که از شرایط بی‌اطلاع نیستم حق دارم اظهارنظر کنم.

این که چهره‌های شناخته شده در هر نقطه دنیا می‌توانند در سطح جامعه حرف‌ بزنند و معمولا هم حرف‌های تندی درباره چیزهایی می‌زنند که دانشی درباره ابعاد مختلف آن ندارند در همه جای دنیا مرسوم است. آرنولد را همه با عضله‌هایش می‌شناسند اما حتی او هم می‌تواند در آمریکا فرماندار شود. یا مثلا هنرپیشه‌هایی که رئیس‌جمهور شدند در آمریکا. همین چند سال پیش بود که پورن‌استاری که شبیه خواننده معروف ماریا کری بود تلاش کرد فرماندار یک ایالت شود. حرف‌های عالمانه پاریس هیلتون و کیم کارداشیان را هم شاید شنیده باشید. پس این اختصاص به ایران ندارد که چهره‌های معروف حرف‌های جامعه‌شناسانه بزنند. از طرف دیگر هیچ جایی مثل ایران جامعه‌شناسی این همه پرت از مرحله نیست. در دانشکده‌های جامعه‌شناسی تا جایی که شده ارتباطشان با بیرون قطع است و معمولا مسائل مبتلا‌‌به جامعه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و جسارتا جامعه‌شناسی ایران کمتر خروجی دارد که تحلیل مسائل روز باشد. به عنوان نمونه ببینید معروف‌ترین متن جامعه‌شناسی در ایران یعنی کتاب گیدنز را که چطور درباره مسائل جاری جامعه‌اش صحبت می‌کند و آنها را تحلیل می‌کند و البته ربطی به ایران ندارد. این موضوع درباره فلسفه هم وجود دارد. اضافه کنم که متن‌هایی مانند جامعه‌شناسی نخبه‌کشی و خودکامگی هم اساسا جامعه‌شناختی نیستند یا حرف‌های صادق زیباکلام هم بیشتر تحلیل سیاسی‌اند تا جامعه‌شناسی. کارهای عباس کاظمی در این چند سال قابل توجه بوده که دیدیم با او چه کردند.

حالا هنرپیشه معروفی مانند باران کوثری علاقمند است درباره جامعه‌اش صحبت کند. در جامعه‌ای که فشارهای آشکار و نهان آدم‌های معروف را به این سمت هل  می‌دهد که باید نقد سیاسی یا جامعه‌شناختی کنند. گفتم که در همه جای دنیا هم هنرپیشه‌ها در مورد همه چیز صحبت می‌کنند اما در آن سیستم به دلیل این که جامعه‌شناسی جا افتاده و ارتباط دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و دولت کامل است حرف‌های چرت و پرت خریدار ندارد یا صرفا چیزی است برای وقت تلف کردن نه جدی گرفته شدن. کسی کیم کارداشیان را جدی نمی‌گیرد. اینجا این طور نیست. خانم بازیگر و خانم کارگردان مانیفست اجتماعی صادر می‌کنند. آنها تصور می‌کنند وظیفه‌ای بر دوش آنها گذاشته شده که جامعه را نقد کنند و آن چیزی را که «تصور» می‌کنند درست است بیان کنند؛ اما آیا باید به هنرپیشه گفت تو حق نداری صحبت کنی؟ آیا باید به هنرپیشه گفت تو صلاحیت نداری؟ اشکال کار از جایی است که هنرپیشه را برمی‌دارد می‌آورد در جایگاهی می‌نشاند که قرار است نقد اجتماعی کند. اشکال کار از این جاست که اگر همین هنرپیشه در همین جایگاه ننشسته بود همین حرف‌ها به گوش ما و مردم نمی‌رسید! چند خبر از همین رویداد سینمایی که این جلسه بخشی از آن بود اصلا مورد توجه قرار گرفت؟ چند نفر از ما با خواندن نام باران کوثری حساس شدیم بدانیم چه خبر است؟ قبول دارم در دنیا هم شنیدن نام جامعه‌شناس‌ها برای مردم عادی جذاب نیست و توده مردم ترجیح می‌دهند ببینند باران کوثری چه گفته است تا محمدعلی الستی. اشکال اما از نفاق ویرانگری است که نخبگان ما دچارش شد‌ه‌اند. نخبه دانشگاهی، حاکمیتی، تصمیم‌سازی،‌تصمیم‌‌گیری یا هرجای مهم دیگر ترجیح می‌دهد که ظاهرا بگوید حرف‌های جامعه‌شناختی برایش مهم‌تر است و بسته به دیدگاه سیاسی که دارد مهرنامه، فرهنگ عمومی، مدیریت ارتباطات یا ده‌ها نشریه با حرف‌های قلمبه سلمبه دیگر را دست بگیرد اما در خانه زندگی ایده‌آل را ورق بزند و به عکس‌هایش نگاه کند.

پ.ن.۱. آ‌نچه که گفتم نقد است نه تحلیل.

پ.ن.۲. خودم را درون این دایره که وصف کردم می‌بینم نه برون از آن. مابین این که چی درست است و چه کاری را باید انجام داد فاصله وجود دارد.

آن‌چه که در ادامه مطرح می‌کنم نه پاسخ که صرفا پرسش‌هایی است از روی کنجکاوی. فقط همین مقدمه را بگویم که در روزهای گذشته وب‌سایت معماری نیوز دست به انتشار فهرستی از مدیران شهرداری زده است که املاکی با تخفیف از طرف شهرداری به آنها واگذار شده است. این موضوع با مخالفت جدی شورای شهر و شهرداری روبه‌رو شده است و جناب قالیباف و چمران از یاشار سلطانی مدیرمسئول سایت خبری معماری نیوز شکایت کرده‌اند. یاشار سلطانی هم استناد می‌کند به نامه‌ای از سازمان بازرسی کل کشور به شهرداری. اطلاعات بیشتر را می‌توانید در خود وب‌سایت معماری‌ نیوز ببینید.

۱. جواب های هوی است؟ در ماه‌های گذشته رسانه‌های مخالف دولت دست به انتشار فیش‌های حقوقی مدیران دولتی خصوصا در بخش‌های بانک و بیمه زدند. ماجرایی که قرار بود کمر دولت را بشکند اما دولت توانست آن را مصادره به مطلوب کند. بعد از آن شاهد انتشار فهرستی از مدیران شهرداری هستیم که احتمالا از نظر سیاسی در طیف موافقان دولت فعلی نیستند. فارغ از قانونی و غیرقانونی بودن این واگذاری‌ها، این پرسش بی‌پاسخ مانده است که در روزهایی که منابع دولت و شهرداری ته کشیده است آیا رواست واگذاری منابع با قیمت ارزان‌تر؟ آیا بهتر نبود شهرداری این منابع را با قیمت بالاتر و از طریق مزایده به فروش می‌رساند؟ آیا این که وب‌سایت معماری نیوز دست به انتشار این اسناد زده است را صرفا باید یک حرکت از سوی یک وب‌سایت بدانیم یا این که آن را جریانی هدایت‌شده؟ دفعه پیش که رسانه‌های مخالف دولت اسناد مالی را منتشر کردند از منتشرکننده‌ها شکایتی نشد یا اگر شد کسی محکوم نگردید. همان زمان هم گفته شد که این روند مطلوبی است و باید ادامه یابد و رسانه‌ها این جرئت را داشته باشند که اسناد غیرمحرمانه را منتشر کنند. آیا این موارد مطابق قانون دسترسی آزاد به اطلاعات نیست؟ فعلا خبر رسیده که یاشار سلطانی به دادگاه احضار شده است. البته او پیش از این بارها به دادگاه رفته بود و معمولا هم شهرداری از او شکایت می‌کند. این بار اما ماجرا فراتر از ریختن یک دیوار است. آیا جواب های هوی است؟

۲. برخی واپس‌زده عقب‌مانده که در ماجرای فیش‌های حقوقی منافع خودشان و دوستان‌شان در خطر قرار گرفت گفتند که مردم ایران عقب‌مانده هستند که این چنین دنبال فیش حقوقی مدیران می‌گردند وگرنه کجا در «فغانس و دیگر ممالک پیشرفته» چنین رسم‌هایی وجود دارد. همین یکی دو ماه پیش بود که رسانه‌های فرانسه سر حقوق آرایشگر مخصوص رئیس‌جمهور فرانسه الم‌شنگه راه انداختند و برخلاف دوستان تازه‌به‌دوران رسیده در «فغانس» هم این جور سندها منتشر می‌گردد.

۳. باید از کار معماری نیوز حمایت کرد؟ یاشار سلطانی نشان داده است که رویکرد تندی دارد و به دنبال نقد تند و تیز است. این رویکرد را باید تشویق کرد؟ با توجه به این که رسانه‌ها هر روز بیشتر کسب‌وکارهایی می‌شوند که مسائل مالی بر همه جنبه‌های آن سایه می‌افکند آیا حضور امثال سلطانی را باید تشویق کرد؟ تفاوت این رسانه‌‌ها با شبکه‌های اجتماعی چیست؟

۴. انتشار اسناد این چنین در همه دنیا مرسوم است و همین چند ماه پیش بود که رسانه‌های ایرانی با آب‌وتاب از انتشار اسناد فرار مالیاتی معروف به پاناما صحبت کردند. آن اسناد ماه‌ها پیش از انتشار به دست خبرنگارها رسیده بود و تیمی از خبرنگاران و روزنامه‌نگار‌ها آنها را به دقت بررسی کردند و در نهایت رسانه‌های درگیر هم‌زمان آن گزارش را منتشر کردند. در آن گزارش نام بسیاری از سران دولتی هم برده شده بود. هرچند بعدا گفته شد که نقش روسیه در این ماجرا جدی بوده و در نهایت انتشار این اسناد به ضرر دولتمردان غربی شد. تفاوت روزنامه‌نگاری تحقیقی با انتشار شایعه‌ها در شبکه‌های اجتماعی چیست؟

۵. از نامه‌ای که معماری‌نیوز منتشر کرده است، این طور برمی‌آید که هنوز جرمی ثابت نشده است و موضوع در مرحله بررسی است. در رسانه‌ها تا زمانی که جرم فردی ثابت نشده به او مجرم نمی‌گویند و او را متهم می‌نامند. حتی اگر کسی جرم محرز انجام داده باشد قاعدتا تا زمانی که دادگاه حکم نداده او متهم است. البته معماری‌ نیوز می‌گوید به کسی تهمت نزده و صرفا فهرستی را منتشر کرده که طبیعتا زمینه انتشار آن این ذهنیت را در ذهن افراد ایجاد می‌کند که آنها متهم یا مجرم هستند.

۶. این ماجرا درباره فیش‌های حقوقی نجومی هم به گونه دیگری صادق است. دریافت حقوق نجومی حتی از نهادهای دولتی جرم نیست اما از منظر عمومی قابل قبول نیست که در این شرایط بد اقتصادی مدیر دولتی حقوق بالایی بگیرد و البته در دنیا هم مرسوم نیست که مدیران دولتی حقوق‌های بالا بگیرند. اما دقت کنید که این جرم نیست. درباره ماجرای شهرداری هم ممکن است این واگذاری‌ها جرم نباشد اما تخفیف به کارکنان و مدیران یک سازمان برای خرید اموال آن سازمان مرسوم نیست.

۷. هنوز مطمئن نیستم که کار معماری نیوز درست یا غلط است.

امروز ۱۶ مرداد ماه و به مناسبت روز خبرنگار (۱۷ مرداد ماه)، پژوهشکده پولی و بانکی پاداش مناسبی به خبرنگاران حوزه بانک داد. پژوهشکده پولی و بانکی که از نامش به نظر نمی‌آید کارش وب‌سایت خبری راه‌انداختن باشد، وب‌سایت خبری زده است و پا در عرصه‌ای گذاشته و به رقابت با کسانی پرداخته که تا دیروز قرار بود منبع خبری آنها باشد. ما به فال نیک می‌گیریم این دست‌اندازی فیل به زمین بازی خرگوش‌ها را و به همین مناسبت آن وب‌سایت رنگی‌رنگی را «بچهغول» می‌نامیم. ممکن است بگویند بنده چون هفت هشت سالی خون دل خورده‌ام پای شبکه راه پرداخت و در این سال‌ها یک یه ریالی هم از هیچ دولتی نگرفته‌ام و خوشحالم که چنین خطایی نکردم، ناراحتم که دولت پول بیت‌المال را این طوری حرام می‌کند. هر کسی فکر می‌کند که من ناراحتم کاملا درست فکر می‌کند. چون من در این سال‌ها به سختی خودم را سرپا نگه‌داشته‌ام که اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنم و با انواع موانع کسب‌وکار مثل مالیات و بیمه و انواع قوانین دست‌‌وپاگیر مبارزه کرده‌ام که آخرسر چه بشود؟ یک نهاد دولتی، پول دولت، یعنی همان پولی که از مالیات گرفتن از من و امثال من به‌دست‌آمده را این گونه حرام کنند؟ اگر حداقل یک وب‌سایتک درست و حسابی می‌ساختند من با طیب خاطر دکانم را تعطیل می‌کردم، اما وقتی می‌بینم یک وب‌سایت رنگی‌رنگی ساختند باید سکوت کنم؟

از دمده بودن گرافیک وب‌سایت و شلختگی رنگی و نداشتن نظم بصری می‌گذریم. از انیمیشن‌های مربوط به بیست سال پیش در عناصر وب‌سایت می‌گذریم. از فونت بد وب‌سایت می‌گذریم؛ اما وب‌سایت خبری پژوهشکده پولی و بانکی که با یک واسطه می‌شود وب‌سایت خبری بانک مرکزی ایران قرار است در آن بخش اخبار بانک‌ها اخبار کدام بانک‌ها را پوشش دهد؟ همان‌هایی که قرار است بانک مرکزی بر آنها نظارت کند؟ در ادامه قرار است از این بانک‌ها تبلیغات هم گرفته شود؟ دوستان پژوهشکده گویا اسپانسرشیپ‌هایی که برای رویدادهای نیمچه دولتی‌شان می‌گیرند حسابی سرکیف‌شان آورده که اینجا هم می‌خواهند از بانک‌ها تبلیغات بگیرند غافل از این که قبری که بالاسرش ایستاده‌اند مرده‌ای در آن نیست. بوی کباب به مشام دوستان رسیده ولی خبر ندارند که خر داغ می‌کنند! دوستان پژوهشکده برای برگزاری هر رویدادی از هر اسپانسر عددی می‌گیرند که گاهی بیشتر از کل درآمدهای یک وب‌سایت در طول یک سال است. اگر هم که تصور خیریه‌ای دارند و اصلا این دکان را نزده‌اند که درآمدی کسب کنند از همین الان باید فاتحه این پولی که دور ریخته شده را خواند. بعد یک سوال دیگر. شرکت خدمات انفورماتیک هم بانک است که آن را در فهرست بانک‌ها آورده‌اید؟ من هر جوری فکر می‌کنم نمی‌دانم چطوری با این شتر گاو پلنگ باید روبه‌رو شد؟ مگر شترسواری دولا دولا هم می‌شود؟ نهاد ناظر می‌خواهد خبر آنهایی که بر آنها نظارت می‌کند را منتشر کند؟

یک مرضی این روزها دچارش شدیم و آن هم کافه‌دوستی است بدون این که مبانی کافه و کافه‌نشینی را بدانیم. این روزها همه کافه می‌زنند. شما چطور؟ من نمی‌دانم فقط یک بار کسی این متن پرتناقض «بچهغول» را خوانده است:

به گزارش شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، این شبکه خبری با هدف ایجاد رسانه ای مرجع در جهت کمک و همیاری با دیگر رسانه ها امروز (شنبه ۱۶ مردادماه) در آستانه روز خبرنگار به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

ایجاد پایگاهی تحلیلی و خبری در شبکه بانکی کشور و ایجاد اتحاد و انسجام بین حوزه های اطلاع رسانی شبکه بانکی و اقتصادی از جمله اهداف این رسانه است.

با توجه به اینکه در حال حاضر رسانه های خبری موجود برای تولید محتوا و نگاه تحلیلی به فعالیت های اقتصادی، شبکه بانکی و بازار سرمایه با محدودیت مواجه هستند ، اِیبنا قصد دارد با تولید فرآورده های تحلیلی علمی و خبری به این نیاز پاسخ دهد.

این شبکه خبری قرار است در حوزه های اقتصاد کلان، بازار پول، اخبار بانک ها، بورس و بیمه، بانکداری الکترونیک و بانکداری بین الملل به تولید خبر، مصاحبه و گزارش بپردازد.

فقط یک نکته به کسانی که در این وب‌سایت معظم مشغول به کار شده‌اند بگویم که برای رضای خدا هم که شده نیم‌فاصله‌ها را رعایت کنید! شما که قرار است به بقیه درس اقتصاد و فهمیدن بدهید چند ساعت کلاس ویرایش تشریف ببرید بعد که توانستید یک متن را روان بنویسید بیایید به بقیه یاد بدهید که چه کار باید بکنند.

یک نکته کوچک دیگر هم اضافه کنم که رونمایی به معنای شروع از آن لحظه نیست و معمولا وقتی می‌خواهند از یک رسانه رونمایی کنند از مدت‌ها قبل تولید محتوای آن را شروع می‌کنند و مثلا یک وب‌سایت بدون سروصدا شروع می‌کند به فعالیت و به‌روزرسانی و در روز رونمایی یک نمونه بسیار کوچکی از آن چه که در آینده خواهد شد را نمایش می‌دهد نه این که با مشتی ویدیوی تاریخ‌مصرف‌گذشته و مشتی خبر بی‌معنا خودش را مسخره عام و خاص کند! مشت نمونه خروار است و از این محصول می‌توان فهمید که به هیچ جایی نخواهد رسید.

و در پایان به همه خبرنگاران و رسانه‌نگارانی که مظلومانه در این کشور فعالیت می‌کنند و برای گرفتن یک مصاحبه ساعت‌ها و روزها باید منتظر بمانند روز خبرنگار را تبریک می‌گویم. به کسانی که این امکان را ندارند که برای افتتاح «بچهغول» یک عالم مدیرعامل و معاون را دور هم جمع کنند و یک عالم جمله نغز از چهره‌ها بگیرند که شاخ غول شکسته‌اند!

۱. وقتی مدت زیادی به جایی سر نمی‌زنیم، اگر حواسمان نباشد، گردوخاک آنجا را می‌گیرد و مدام برگشت سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود و ممکن است مثل معبدهایی که در دل جنگل‌های آمریکای جنوبی جاخوش کرده، یک وبلاگ هم بشود معبدی دورافتاده و فقط این خیال همراهش باشد که زمانی اینجا این همه کلبه احزان نبود و بروبیایی داشت!

۲. کمتر کسی از دوستانم می‌دانست که من بیش از ۱۶ ماه سرباز بودم و بیش از ۱۶ ماه دستم از همه چیز و همه جا کوتاه بود و اندک زمانی که داشتم را هم برای زنده‌ نگه‌داشتن کسب‌وکاری صرف کردم که در این سال‌ها فقط زنده‌اش نگه داشتم. نبود اگر آن شانس و اقبال که در تایید پروژه سربازی یافتم هنوز هم با لباس سفید مشغول خدمت به رانندگانی بودم که برخی از آنها را با صد من عسل هم نمی‌توان هضم کرد!

۳.  متنی نوشتم درباره سربازی و طرح‌های عجیب‌وغریبی که فقط برای بهره‌برداری بیشتر و بیشتر از موجودی به نام سرباز است. آن داستان مرگ دلخراش سربازها هم بهانه‌ای بود که متاسفانه تبدیل شد به خاله‌بازی توئیتری و در این سال‌ها همیشه ترجیح دادم در مسیر گردباد هشتگ‌ها قرار نگیرم و خودم را کنار بکشم. همین امروز چه کسی دیگر در این آشفته‌بازار یادش هست که چه بر سر این بندگان خدا آمد؟ این روزها لباس سیرک خلیل عقاب، اتهام همجنس‌بازی دختران در تیم فوتبال ملوان، خطاب دیوث به شوهران زنان هنرپیشه از طرف یالثارات و حضور پورن‌استار نه‌چندان معروف در ایران تب روز است و کسی کاری ندارد به آن مشکلات اساسی که گریبان همه ما را گرفته و هر روز بیشتر در آن غرق می‌شویم؛ اگر کاری نکنیم!

۴. در آستانه ۱۶ مرداد، روز خبرنگار، عیدی (شاید هم سیلی) خیلی خوب و جانانه‌ای از طرف پژوهشکده پولی و بانکی دریافت کردیم. نهادهای دولتی در طول این سال‌ها نشان داده‌اند که چه ولع سیری ناپذیری برای رسانه‌داری دارند. دقت کنید که روابط عمومی کم‌شان است و همه‌شان دوست دارند رسانه داشته باشند. بگذارید چند مثال بزنم: جهاد دانشگاهی وزارت علوم و ایسنا، سازمان تبلیغات اسلامی و مهر، دولت و ایرنا و روزنامه ایران، صدا و سیما و جام‌جم و سروش، دانشگاه آزاد و آفرینش، شهرداری و مجموعه معظم رسانه‌ای همشهری، وزارت نفت و شانا و بماند انبوه روزنامه‌ها و رسانه‌ها و نشریه‌هایی که مرتبط هستند با چهره‌های سیاسی و غیرسیاسی. در این ممکت ولع عجیبی به رسانه‌داری وجود دارد. حالا پژوهشکده پولی و بانکی چه گناهی کرده که نباید رسانه داشته باشد؟

۵. رقیب قابل احترام، جناب فراهانی اینجا مطلبی نوشته که به این کار تاخته است. (ببینید) شاید اگر سربازی نوک مداد من را هم کند نکرده بود، لباس حیا و احترام را در می‌آوردم و راحت‌تر بودم. اما فعلا فقط ترجیح می‌دهم خطاب به مدیران تازه پژوهشکده پولی و بانکی که به روشنی این نهاد را در مسیر اضمحلال قرار داده‌اند مطالعه این متن را تقدیم کنم که از کانال خوب تلگرامی راهبرد کپی‌پیست می‌کنم:

چرا از حکومت های جدید باید بیشتر ترسید؟

مهدی خانبابا تهرانی از چپ های سابق که پیشینه حضور در چین دوران مائو را هم داشت، از کیش شخصیت پیشوا در آن زمان می گفت و مصیبت هایی که انقلاب فرهنگی برای چین به بار آورد. آن دوره نمایش های توده ای و خیابان پیمایی های میلیون نفری بسیار تبلیغ می شد تا امپریالیسم بفهمد قدرت خلق چقدر است و تجلی اراده جمعی! را به چشم ببیند.

از آنجا که راه پیشرفت حتی بر ابلهان هم بسته نیست، زمامداران چینی هم به تدریج با دیدن آن فجایع افسار را شل کردند، آنها با پذیرش سازوکار بازار نوعی خاصی از حکومت را برگزیدند که امکان فعالیت اقتصادی آزاد را فراهم می ساخت، اسم این سیستم شترگاو پلنگ را هم “سوسیالیسم با ارزش های چینی” گذاشتند. هرچند کار خیلی آرام هم پیش نرفت و قضیه میدان “تیان آن من” هم به عنوان رویدادی نمادین از سرکوب در ذهن بسیاری مانده است. البته دردسرها تمام نشده است و در همین شماره اخیر اکونومیست اشاره کرده است که با رشد طبقه متوسط در چین باید منتظر بسیاری رویدادها بود.

اما از قرار برای اهل قدرت در بر همان پاشنه می چرخد، دولت چینی به تازگی یک نرم افزار طراحی کرده است که به میزان اطاعت مردم از حزب و دولت نمره می دهد! این نرم افزار با استفاده از اطلاعات شبکه های اجتماعی و سابقه خرید آنلاین فرد اطاعت پذیری فرد را ارزیابی می کند. اگر عکسی از قضیه “تیان آن من” یا لینکی از اوضاع خراب بازار سهام اشتراک بگذارید، از نمره شما کم می شود، ولی اگر خبر یک خبرگزاری دولتی از پیشرفت اقتصادی را تبلیغ کنید، نمره تان بالا می رود. در مورد خرید آنلاین هم اگر آنچه دولت می پسندد را بخرید نمره بالا می رود، ولی اگر مثلا از ژاپن چیزی وارد کنید نمره تان کم می شود.

قضیه فقط نمره مجازی نیست و پیامدهای حقیقی دارد. اگر نمره بالا داشته باشید کاغذبازی های دولتی تان کوتاه تر می شود و با شرایط بهتری وام می گیرید، گفته می شود قرار است برای نمره پایین ها جریمه هایی مانند محدودیت در شغل و اینترنت سرعت پایین را در نظر بگیرند! این نرم افزار اکنون الزامی نیست، ولی بناست تا ۲۰۲۰ اجباری شود و از همین اکنون رقابت میان مردم برای نمره بالا شروع شده است. (تحقق ۱۹۸۴ جرج اورول را می بینید؟)

از این روست که باید به حکومت های مدرن بیشتر بدبین بود، پتانسیل تمامیت خواهی آنها با پشتیبانی فناوری از قبلی ها بسیار بیشتر است، بارها نوشته ام که مشکل مداخله دولتی اینست که هرچقدر بیشتر مداخله کنند، آن را کافی نمی دانند و دنبال گسترش قلمرو نفوذ خود هستند. به ویژه در این حوالی که ما زندگی می کنیم، این بصیرت بنیادین لیبرتارین ها و هواداران اقتصاد بازار آزاد را جدی بگیرید؛ دولت خوب دولت حداقلی است.

این لینک مطلب ایندیپندنت است و این هم لینک کانال تلگرامی.

۱

همیشه درباره خودم این نگرانی را داشتم که دچار آفت خرده‌ دانش گردم. احتمالا خرده دانش از خرده شیشه در وجود فرد بدتر باشد و ضرر بیشتری به افراد برساند. درک و دریافت افراد به پیش‌زمینه‌های ذهنی قبلی آنها برمی‌گردد و برمبنای آن همه چیز را تحلیل می‌کنند. به عبارت دیگر مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد! یا آن طور که می‌گویند کافر همه را به کیش خویش پندارد. اگر در دور و برتان زنان زخم‌خورده از نامردان روزگار باشد ممکن است این جمله برایتان مکرر باشد که مردها همه‌شان سروته یک کرباس‌اند و همه‌شان نامردند. در حالی که این زنان محترمه از بین همه مردهای عالم نامردها را انتخاب کردند و جمله درست این است که «همه مردهایی که من می‌شناسم نامرد از آب درآمدند.» بنابراین هرگز نمی‌توان بر مبنای تعداد محدودی مشاهده به نتیجه کلی رسید. رسیدن به نتیجه کلی در علوم اجتماعی پیچید‌گی‌های زیادی دارد. همین پیچیدگی باعث می‌‌شود دو اتفاق رخ بدهد: یکی کسانی که بدون روش علمی به نتیجه‌های درست یا غلط می‌رسند و دیگری کسانی هستند که با کلمه‌بازی سعی می‌کنند خود را عالم و دانشمند جلوه دهند و مثل میمونی که مسلسل دست گرفته نظریه‌های باربط و بی‌ربط را به سروصورت آدم‌ پرتاب می‌کنند.

۲

برکینگ بد سریال جذابی بود و در زمان پخش بسیاری از مردم دنیا را به خودش جذب کرد. در این سریال وکیل پدرسوخته‌ای به نام «سال» وجود دارد که کارش سیاه نشان دادن سفید و سفید نشان دادن سیاه است. «سال» تیزر تلویزیونی و بیلبوردهایی در سطح شهر داشت که شعار آنها این بود:«بهتره با سال تماس بگیری». بعد از تمام شدن آخرین فصل سریال برکینگ بد، طراحان سریال اسپن‌آفی به نام «بهتره با سال تماس بگیری» را تولید کردند که تا امروز دو فصل از آن پخش و با استقبال هم مواجه شده. در این اسپین آف ما متوجه می‌شویم که سال از پادویی شروع می‌کند و درس وکالت می‌خواند و زمانی که می‌خواهد در شرکت وکالت برادر بزرگ‌ترش استخدام شود، برادرش به شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم مانع او می‌شود. جایی این دو برادر به هم می‌رسند و سال از برادرش می‌پرسد که چرا مانع او می‌شود. پاسخش تکان‌دهنده است. می‌گوید پدرسوختگی تو باعث می‌شود حالا که به ابزار حقوق و وکالت مجهز شدی شبیه میمونی شوی که مجهز به مسلسل شده . زنبورهای بی‌عسلی که مجهز به خرده دانش می‌شوند مصداق همین جمله هستند.

۳

معمولا خودم را مدیریت رسانه خوانده معرفی نمی‌کنم. مدیریت رسانه چیزی نیست که با درس خواندن در کسی حلول کند. مدیریت رسانه مثل بسیاری علوم نیست که بعد از فارغ‌التحصیلی بتوان ادعا کرد طرف حداقل چیزهایی می‌داند. می‌شود فردی را یافت که مدیریت رسانه خوانده و کوچکترین درکی از رسانه و مدیریت و مدیریت رسانه ندارد و صرفا میمونی است که به او مسلسل داده‌اند. در گذشته که رشته ام‌بی‌ای راه افتاده بود کسانی را جذب می‌کرد که چند سالی در شرکت‌ها کار مدیریتی و عملیاتی کرده بودند. این باعث می‌شد کسانی وارد کلاس‌های درس مدیریت ام‌بی‌ای شوند که هم تجربه کار داشتند و هم می‌دانستند دنبال چی هستند و هم‌ این که مثل دانش‌آموزان رفتار نمی‌کردند. البته بعدا این روش پذیرش کم‌رنگ شد و شاهد ورود کسانی به رشته ام‌بی‌ای بودیم که سابقه کار حرفه‌ای نداشتند. این روزها دیگر مثل سابق بازار کار ام‌بی‌ای‌ها  هم داغ نیست. مدیریت رسانه در ایران متاسفانه حتی از همان ابتدا هم این روش را به کار نبرد و اکنون بعد از سال‌ها با انبوهی فارغ‌التحصیل مدیریت رسانه  خوانده مواجه هستیم که دقیقا به درد هیچ موقعیت شغلی نمی‌خورند. زمانی هست که کسی فلسفه خوانده یا مثلا هنرهای زیبا. شاید اینجا جنبه تجاری پررنگ نباشد اما مدیریت رسانه دقیقا برای انجام فعالیت‌های تجاری است و هیچ تاجری کسب‌وکارش را به دست بچه‌هایی که صرفا درس خوانده‌اند نمی‌سپرد.

۴

به نظرم در فضای رسانه‌ای سه چیز هست که بدون هم ناقص‌اند:

۱. هنر و دید هنری،

۲. ارتباطات و رسانه و تولید محتوای رسانه‌ای،

۳. مدیریت و تسلط به مفاهیم بازار، صنعت و اقتصاد.

من تا همین چند سال پیش تصور نمی‌کردم نقش هنر در تولیدات رسانه‌ای چقدر جدی است. شانسی که آوردم این بوده که به صورت تصادفی دستی بر آتش داشتم: نقاشی، گرافیک و طراحی. البته دوستانم می‌دانند که کوچکترین استعداد موسیقایی ندارم و حتما یک جای کار می‌لنگد! تمامی هنرها، مثل موسیقی، نقاشی، سینما، عکاسی، تئاتر و مجسمه‌سازی همه از اصول یکسانی تبعیت می‌کنند. همه چیز از یک نقطه شروع می‌شود و امتداد نقطه خط است و همه این‌ها در سطح اتفاق می‌افتد. تسلط بر هنر و انجام آن متفاوت از توان درک هنری است. خدا را شکر کسی نیست که توان درک اثر هنری را نداشته باشد!

۵

رسانه و تولید پیام متفاوت از آن چیزی است که در دانشگاه‌های ما تحت عنوان رشته ارتباطات آموزش داده می‌شود. ارتباطات خوانده‌ها و روابط‌ عمومی‌چی‌ها لزوما رسانه‌نگار نیستند و ممکن است کسی دکترای ارتباطات از تهران هم داشته باشد اما مهارتی در زمینه تولید رسانه‌ای نداشته باشد و حتی توان درک رسانه را هم نداشته باشد. این روزها در دانشگاه‌ها بیشتر از آن که توان درک و مهارت‌های شناخت رسانه و پیام خوب و بد را آموزش دهند، صرفا یک سری نظریه کلی و دهن پر کن آموزش می‌دهند که آنهایی که این نظریه‌ها را حفظ کردند فقط به درد برنامه‌های بی‌مصرف تلویزیونی می‌خورند که بیایند و این نظریه‌ها را بلغور کنند و خودنمایی کنند.

۶

بحث صنعت و بازار هم راس سوم فضای تولید رسانه‌ای است که بدون وجود آن ما خط تولید نخواهیم داشت. در سال‌های گذشته به نظرم تغییر نگاه تا حدودی شروع شده و ما شاهد توجه بیشتری به بازار و رقابت هستیم و مشکل کار، ساختار بیش از حد دولتی صنایع ماست و طبیعی است که رسانه هم تافته جدا بافته نیستند. رسانه‌های ما عموما دولتی هستند یا عمومی یا یک ربطی به دولت و یک نهاد عمومی دارند. تک‌وتوک بنگاه و رسانه خصوصی داریم که آنها هم تلاش می‌‌کنند رابطه حسنه‌ای با دولت و دستگاه داشته باشند. صحبت از چیزی به نام صنعت کمی زود است در فضای رسانه ما.

۷

میمون نباشیم. میمون مسلح نباشیم. من به خودم می‌‌گویم. مخاطبم خودم هستم. این دو سالی که به لطف رضاخان از همه چیز دستم کوتاه بود، فرصت داشتم به اندازه کافی میمون‌بازی ببینم! حالا که این دو سال تمام شده، اولین توصیه به خودم این است که یک میمون مسلح به مسلسل نباشم و سعی کنم آرام آرام یاد بگیرم.

 

در گروه تلگرامی راه پرداخت این روزها بحث جدی درباره شیوه جدید اخذ کارمزد شکل گرفته و من شاهد بحث‌های عمیقی هستم که مخالفان و موافقان درباره این طرح انجام می‌دهند. به جزییات و محتوا فعلا کاری ندارم. یکی از دوستان متن ترجمه شده کدهای اخلاقی IEEE را ارسال کرده بود که مطالعه آن به نظرم باید هر چند وقت یک بار تکرار شود تا این مانیفست اخلاقی ملکه ذهن شود.  همانطوری که در این مانیفست امده تصمیمات مهندسی باید به گونه‌ای اتخاذ شود که منجر به رفاه بشریت شود. ادامه خواندن “کدهای اخلاقی IEEE”

افسانه‌ها درباره بازاریابی محتوایی زیاد است! واقعا چرا؟

مدتی است شرکت‌های جالبی در زمینه بازاریابی محتوایی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند و بیشتر آن‌ها هم با ارائه آمارهایی سعی می‌کنند نشان دهند که بازاریابی محتوایی آینده بازاریابی است و کسانی که قدرت و اهمیت واژه‌ها را درک نکنند در آینده نزدیک کلاه‌شان پس معرکه خواهد بود و بهتر است که یا در کلاس‌های آموزشی معجزه‌گون آن‌ها شرکت کنند یا از بسته‌های کمکی آن‌ها برای بازاریابی محتوایی استفاده کنند و یک شبه ره صد ساله را طی کنند. قبل از اینکه به سراغ این توهم بروم بگذارید یک چیز را روشن کنم.

در عالم ارتباطات می‌گویند که «معنی» منتقل نمی‌شود و در درون انسان‌هاست و آن چیزی که جابجا می‌شود «پیام» است. در این نگاه ارتباطات مثل سامانه‌های مخابراتی مدل می‌شود که فرستنده‌ای پایش در میان است و گیرنده‌ای. رسانه هم کانالی است که این دو را به هم متصل می‌کند و پیام مثل سیگنال‌های مخابراتی از فرستنده به گیرنده منتقل می‌شود و گیرنده با توجه به سواد، احساسات، محیط، پیش‌زمینه‌های ذهنی و ده‌ها عامل دیگر معنایی از این پیام برداشت می‌کند که لزوما‌‌ همان چیزی نیست که در ذهن فرستنده پیام بوده است. می‌گویند وقتی ارتباطات کامل است که معنایی که در ذهن فرستند هست‌‌ همان معنایی باشد که در ذهن گیرنده شکل می‌گیرد. هر چقدر این نسبت از یک فاصله بگیرد ارتباط دچار مشکل بوده و معلوم است یک جای کار ایراد داشته است. مانند مخابرات اینجا هم عاملی به نام نویز در ارتباطات وجود دارد که می‌تواند پیام را دچار خدشه کند. نویز هر چیزی می‌تواند باشد مثلا گرم بودن یا سرد بودن بیش از حد محیط یک نویز است. ادامه خواندن “بازاریابی محتوایی و دروغ‌هایش”

اگر مطالب رسانه‌های ایرانی و غیرایرانی را دنبال کنید، تب توجه به استارتاپ‌ها را مشاهده می‌کنید. این تب چنان رسانه‌ها را پر کرده که اگر دقت نکنید تصور می‌کنید، مهم‌ترین مسئله امروز مدیریت در جهان استارتاپ‌ها هستند و بس. این موضوع نه فقط در ایران، بلکه در کشوری مثل آمریکا آزاردهنده شده است. این روز‌ها بسیاری می‌خواهند استارتاپ خودشان را راه بیندازند و بسیاری سودای موفقیت‌های مالی و غیرمالی در سر دارند و تصور می‌کنند استارتاپ نام رمز رسیدن به این موفقیت در کمترین زمان ممکن است. این روز‌ها انقدر درباره نوآوری و خلاقیت و پاسخ به نیازی از مردم که هنوز خدمت و محصولی برای آن توسعه داده نشده همه جا صحبت می‌شود که اگر شما بخشی از این فضا نباشید احساس می‌کنید، عقب مانده‌اید از این قافله تغییر. طبیعی است که بنده منکر ارزش استارتاپ‌ها و نوآوری و خلاقیت و هر چیز جدیدی که دنیا را تغییر دهد نیستم و آن چیزی که من را آزار می‌دهد این تب مهارنشدنی است و جالب است که این تب به صورت خاص در فضای فناوری اطلاعات خیمه زده است. در فناوری اطلاعات این تصور که افراد می‌توانند چند نفری از گاراژ یک خانه به بالا‌ترین نقطه موفقیت برسند یک تصور فراگیر است و افسانه‌ای است که بسیاری را در دنیا همراه خودش کرده است. برخی تصور می‌‌کنند فیس‌بوک و چیزهایی مانند آن به آسانی در ایران نیز قابل شبیه‌سازی هستند و کافی است ما‌‌ همان روش‌هایی را برویم که آن‌ها رفته‌اند. غافل از اینکه چیزی مانند فیس‌بوک هماهنگی شدیدی با محیطی که در آن توسعه‌ یافته دارد. فیس‌بوک هماهنگی خوبی با مردمش، سیستم اقتصادیش و حکومتش دارد. بنابراین در صورتی می‌توان یک روش را در محیط دیگری پیاده کرد که تمامی ابعاد مختلف نیز قابل شبیه‌سازی باشند. در شرایطی که حاکمیت در ذات خود با ذات شبکه‌های اجتماعی همراهی ندارد، تصور توسعه یک استارتاپ شبکه اجتماعی معرکه‌گیری در حاشیه یک نمایش بزرگ است. ادامه خواندن “نوآوری یا کیفیت! کدام یک مهم‌تر است؟”

تیتر نوشته این است: ۶ چیز مهمی که دانشگاه به من یاد نداد. کامل‌ترش این است که «۶ چیز مهمی که دانشگاه به من یاد نداد و من با هزینه بسیار زیاد آنها را یاد گرفتم». دانشگاه‌های ایران، بیشتر از این که دانشجو را آماده کار و زندگی کنند، از آنها دانشمند و پژوهشگر می‌سازند. به همین دلیل ساده و ابتدایی، از دل دانشگاه‌های ما نوابغی بیرون می‌آیند که ظرفیت استفاده از آنها هم وجود ندارد و رهسپار دیار فرنگ می‌شوند؛ کمتر کسی پیدا می‌شود که از دانشگاه چیزهایی آموخته باشد و بگوید آنها را در محیط کار و زندگی به کار بسته است. باور کنید که اگر در دانشگاه‌های ما فنون آبیاری گیاهان آپارتمانی آموزش می‌دادند، کاربرد بیشتری نسبت به بسیاری از مباحث مطرح شده در دانشگاه‌ها داشت؛ اما دانشگاه‌های ما چه چیزی یاد نمی‌دهند که ما باید با هزینه زیاد آنها را یاد بگیریم. ادامه خواندن “۶ چیز مهمی که دانشگاه به من یاد نداد”

اگر از من بپرسند یکی از مهم‌ترین ایراداتی که هر روز در زندگی خودم و دیگران می‌بینم  چیست، پاسخم چیزی نیست جز، بی‌هدفی! بسیاری از ما بی‌هدفیم و هر روز در بی‌هدفی‌مان بیشتری غرق می‌شویم. انبوه صحبت‌های قشنگی هم که از طریق رسانه‌های مختلف  پخش می‌شود و مثلا قرار است ما را از بی‌هدفی هر روزه‌مان برهانند بیشتر به این بی‌هدفی دامن می‌زنند. واقعیت این است که رسانه‌های امروز ایران به ابزاری برای سردرگم و نه حتی سرگرم کردن ما تبدیل شده‌اند و کم‌تر نشریه و برنامه تلویزیونی و رادیویی پیدا می‌شود که به ما آرامش بدهد یا کاری کند که ما در مسیر زندگی احساس با معنا بودن کنیم. احساس با معنا بودن یکی از مهم‌ترین چیزهایی است که در زندگی الکی پرسرعت امروزمان از دست داده‌ایم. این روزها فرصت لذت بردن نداریم و آن را فراموش کرده‌ایم. ما حتی  در شناخت مفهوم لذت هم دچار مشکل شده‌ایم. به شدت از نظر ذهنی به هم ریخته‌ایم و حلقه‌های اتصال‌مان را از دست داده‌ایم. این روزها بیشتر از هر زمان دیگری دور خودمان می‌چرخیم و موضوع‌های مختلفی به سرعت نقل محافل می‌شوند که ارزش نقل شدن را ندارند. اون دو تا دختره که تصادف کردن، اونا که با آهنگ ویل فرل رقصیدن و پلیس گرفتشون، اون جوک‌های بی‌مزه، بهشت و جهنم زوری یا نه، جنازه فروغ را مسعود خان شسته یا نه، اونا که حق ما رو خوردن و بورس گرفتن و ده‌ها موضوع دیگری که بسیاری از ما متخصص شناخت تمام جنبه‌های آنها هستیم.  ادامه خواندن “چرا بی‌هدفیم؟”

هیچ رویداد اول هفته و آخر هفته مربوط به کارآفرینی مفید نیست و شرکت در هیچ کدام ارزش افزوده‌ای برای کسی ندارد! احتمالا این ادعای بزرگی است و حالا بعد از چند سال که  از ورود این تب به کشور گذشته می‌توان به آسانی از آن دفاع کرد. شاید اندک فوایدی هم داشته باشند، اما به طور کلی انقدر کم فایده هستند که می‌شود به آسانی از خیرش گذشت. البته طبیعتا ذهن‌‌های آگاه و روشن می‌دانند که این حکم هیچ چیزی درباره تک تک افراد شرکت کننده و درگیر در این رویدادهای متنوع و پرتعداد نمی‌گوید و صرفا به کلیت خود رویداد نظر دارد. چرا رویدادهای مربوط به کارآفرینی، کسب و کار، توسعه کسب و کار و مواردی مانند آن هیچ کمکی به کسی نمی‌کند؟

دلیل آن بسیار ساده و بدیهی است. ادامه خواندن “هیچ رویداد اول هفته و آخر هفته مربوط به کارآفرینی مفید نیست!”

اگر از من بپرسند بزرگ‌ترین آفتِ امروزِ ما چیست، پاسخم این است: «تردید». تردید کلیدواژه‌ توصیف حال و روز ماست. زمان‌های زیادی از زندگی روزمره و عادی ما باتردید می‌گذرد. لزوما هم تردید ما مربوط به چیزهای کلان و بزرگ نیست. تردید در همین چیزهای پیش و پا افتاده معمولی؛ تردید در این که همان کاری را بکنیم که درسش را خوانده‌ایم یا کاری را انجام دهیم که درآمد بیشتری دارد یا کاری که احتمالا دوستش داریم یا کاری که در آن مهارت بیشتری داریم. تردید در این که این حرفی را بزنیم یا نزنیم و این که آن حرف را بهتر بود می‌زدیم یا خوب شد که نزدیم. تردید آفت زندگی ماست و به نظر می‌رسد انسان‌هایی که تردیدی ندارند یک جای کارشان می‌لنگد! تردید به قدمت بشر، تاریخ دارد. از همان اول و داستان آدم و حوا هم تردید نقش مهمی در هبوط انسان داشت. اگر انسان یقین داشت که احتمالا این دنیا و زمین و این داستان‌ها پیش نمی‌آمد. تردید هست، چون انسان هست. البته تردید رویه دیگر علم و دانش و منطق و فهم بشری و انسانی است و به خودی خود بد نیست. اگر قرار بود همه چیز قطعی باشد که تغییر و تحول و بهبودی هم در کار نبود. اما خب این سوال، همیشه باقی می‌ماند که چرا تغییر و تحول و بهبود. چرا از اول کاملِ کامل نیستیم؟ ادامه خواندن “مثل شیر با تمام وجود به شکارت حمله کن”

داستان سخت توسعه در ایران؛

همه ما به نیکی از فردوسی یاد می‌کنیم. بزرگ‌ترین کار او را دوست داریم، هرچند احتمالا نتوانسته‌‌ایم متن آن را کامل بخوانیم و جسته وگریخته بخش‌هایی از آن را خوانده‌ایم. با این حال قصه‌های او را شنیده‌ایم. درباره خود او اما روایت‌ها ناقص و الکن است. چیز زیادی درباره او نمی‌دانیم. همه آن چیزی هم که می‌دانیم ناراحت‌کننده است. فردوسی ۳۰ سال نشسته و اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های ایران را جمع کرده؛ حاصلش شده شاهنامه. این حاصل به دستگاه حاکم آن زمان عرضه شده و به دلایل پوچ مورد توجه قرار نگرفته. خود فردوسی هم سرخورده شده و در نهایت در گم‌نامی از دنیا رفته است. حتی آرامگاه او در توس که امروز محلی برای گردشگری و حضور توریست‌هاست حکایت دیگری از تنهایی و بی‌کسی اوست. او را در قبرستان مسلمانان جایی نبود و در نتیجه در باغی که می‌گویند برای دخترش بوده دفن شده. این رفتار را یونانی‌ها هم با هومر داشته‌اند. رومی‌ها با ویرژیل. اگر ادامه بدهیم و تاریخ را یک‌باره بپریم و برسیم به همین چند سال پیش هم مورد پیدا می‌کنیم. شخصی در همین ایران زندگی می‌کرد که تا پیش از مرگش کمتر کسی او را می‌شناخت و آنهایی هم که او را می‌شناختند کم‌تر از خار به او نمی‌گفتند. کسان زیادی بودند که او را نواختند. اما به یک باره و بعد از شهادت غریبانه‌اش شد آقا سید مرتضی آوینی. بسیاری او را مرتضی می‌خوانند و آخرین ورژن دیگری از نام او این روزها به بازار آمده: مرضا! احتمالا کنایه از شدت رفاقتی است که این دوستان با آ مرضا آوینی داشتند. عجیب نیست این رفتار! در همه دنیا دیده می‌شود. درهمه دنیا اشک تمساح معادلی دارد برای خودش. در همه دوران‌ تاریخ بشری بودند کسانی که مثل فردوسی بودند و مثل فردوسی کار کردند. البته این طبیعت روزگار است که دور و گردش معمولا به دست آقا محمودهای غزنوی است. در همه دوران‌ها کسانی وجود دارند که ارزش فعالیت‌ها و اهداف و رویاها را نمی‌دانند. کسانی هستند که کار خوب را لگدمال می‌کنند. اما چه باک! تا زمانی که فردوسی‌ها انگیزه دارند و تلاش می‌کنند و مفید واقع می‌شوند این چیزها چه اهمیتی دارد. مهم این است که فردوسی کاری را کرده که دلش راضی بوده. این مهم است که آدم دلش راضی باشد. کاری را کند که از آن رضایت دارد. دیروز در خبرها آمده بود که بالای ۸۰ درصد ایرانی‌ها از کاری که می‌کنند رضایت ندارند. دنیا را نمی‌دانم، اما آنجا هم احتمالا چنین آماری داشته باشند. مردم دو دسته‌اند. آنهایی که راضی‌اند از کارهایی که می‌کنند و آنهایی که راضی نیستند. استادی داشتم که به دانشجویانی که دوست داشتند نویسنده شوند، حرف جالبی می‌زد. می‌پرسیدند که چگونه می‌توانیم نویسنده خوبی شویم و استاد می‌گفت شما پیش از آن که بخواهید نویسنده باشید باید بخواهید که بنویسید. شاید روزی نویسنده خوبی شدید. مهم این خواستن است. این که فعل را درست صرف کنیم مهم است. فاعل بودن چیز مهمی نیست. در صورت لزوم در این نقش قرار می‌گیریم.

روز فردوسی‌تان مبارک باشد.

پ.ن: البته روز فردوسی ۲۵ اردیبهشت است و هنوز چند روزی مانده. چه فرقی می‌کند که زودتر بگویم و بنویسم؟