در برابر مرگ چه باید کرد؟

بزرگ‌ترین مسئله زندگی ما مرگ است و غفلت ذاتی ما باعث می‌شود از این بزرگ‌ترین مسئله غافل باشیم و دقیقا زمانی که یکی از کسانی که می‌شناسیم می‌میرد، تازه به مرگ فکر می‌کنیم. در روزهای ابتدایی سال ۹۲ با مرگ‌های فراوانی روبه‌رو شدم. قبل از سال شروع شد. مرگ یکی از دوستانم. در روزهای ۹۲ هم مرگ یکی از خویشاوندانم. چند آدم معروف هم بودند که می‌شناختم. مثل هوشنگ کاووسی و عسل بدیعی و حتی کسی مانند مارگارت تاچر که سال‌های نوجوانی کتاب زندگینامه او را خوانده بودم و به عنوان یک فرد مسیری که طی کرده بود برای من قابل احترام و الگوبرداری است. یکی دیگر از مرگ‌هایی هم که این روزها یادبودش برگزار شده مربوط می‌شود به مرتضی آوینی که ۲۰ سال پیش شهید شد. این رویدادها و اتفاق‌های پیرامون آن چند نکته را برای من به سوال تبدیل کرده است:

۱‫.‬ ما مرگ را برای دیگری می‌دانیم و نه خودمان. مرگ به ما جرئت نزدیک شدن هم ندارد. چرا این گونه فکر می‌کنیم؟

۲‫.‬ ما به آدم‌ها تا زمانی که هستند توجه نمی‌کنیم و بعد از مرگ تازه یاد آنها می‌افتیم و گویی می‌خواهیم همه بی‌توجهی‌هایمان را یک باره جبران کنیم و این بار شروع می‌کنیم به افسانه‌سرایی و برخی فعالیت‌های شدیدا احساسی که هیچ ربطی به مرحوم مورد نظر ندارد. چرا آدم‌ها بعد از مرگ عزیز می‌شوند؟

۳‫.‬ اهمیت مرگ‌آگاهی در زندگی این نیست که ما را به مشتی درویش و گوشه‌نشین تبدیل کند و بشویم تارک دنیا. اهمیت مرگ‌آگاهی از آن روست که ما بدانیم که بین مرگ و زندگی در نوسان هستیم و باید برای قرار گرفتن متعادل بین این دو برنامه‌ریزی کنیم. ما همان‌قدر در هر لحظه به زندگی نزدیک هستیم که به مرگ نزدیکیم. نفس‌های ما قدم‌هایی هستند که به سوی مرگ برمی‌داریم.

۴‫.‬ استیو جابز که محبوب این روزهای بسیاری از جوان‌هاست هم بعد از مرگش بیشتر مورد توجه قرار گرفت. جابز فارغ از همه‌ی بحث‌های متفرقه‌ای که حول دستاوردهایش شکل گرفته، از نظر الگوی زندگی بسیار آدم جالب توجهی بود. خودش می‌گفت من همیشه فکر می‌کنم امروز آخرین روز زندگی‌ام است. بعد با خودم فکر می‌کنم با امروزم می‌خواهم چه کار کنم. امروز آخرین روز زندگی ماست؟ اگر هست چه می‌کنیم؟

۵‫.‬ در گذشته زندگی راحت‌تر بود. نه از این منظر نوستالژی‌بازی‌های خنده‌دار و بعضا رقت‌انگیز. بلکه از این منظر که در گذشته دسترسی کم‌تر بود. دسترسی به انسان‌های دیگر کم بود و به همین ترتیب دسترسی به انسان هم کم بود. انسان‌ها خلوت داشتند. چیزی که این روزها کم‌تر یافت می‌شود. حتی در معماری‌هایمان هم جوری ساختمان‌ها را می‌سازیم که خلوتی نداشته باشیم. به همین دلیل و دلایل دیگر این روزها توجه به مسائل جدی مشکل‌تر شده است. ما هر از چند گاهی متوجه ابتذال زندگی‌مان می‌شویم و زمان زیادی از درگیری‌مان با آن گذشته است. اما خیلی زود دوباره به همان زندگی مبتذل بازمی‌گردیم.

۶‫.‬ زندگی مبتذل سرنوشت محتوم ما شده است که رهایی از آن به آسانی صورت نمی‌گیرد. برای رهایی باید فکر داشت و فلسفه و مهم‌تر از همه هم دوری از یک گشادگی و فراخی مرسوم در زندگی. ما نمی‌دانیم و به چیزهایی هم که می‌دانیم عمل نمی‌کنیم. ما هر روز با غرق شدن در دستاوردهای بشری از فلسه و اهداف اولیه و اصلی این دستاوردها هم دور و دورتر می‌شویم.

۷‫.‬ در این چرخه و دور باطل راه فرار از هر چیزقابل دستیابی است. اما یک چیز هست که مانند سوزنی می‌ماند بر این بادکنک عظیم. و آن یک چیز مرگ است. مرگ پشت در است و در می‌زند.

پ.ن. دوست داشتم با مرگ شوخی کنم و همه چیز را به بازی بگیرم، مثل کارهایی که وودی آلن انجام می‌دهم. اما نمی‌توانم. هر وقت که به مرگ فکر می‌کنم بسیاربرایم جدی است. تصور می‌کنم آنهایی که درک عمیقی از مرگ یافته‌اند از جدی گرفتن مرگ گذشته‌اند و آن را یک شوخی می‌بینند و با آن شوخی می‌کنند. گفتم شوخی، نه یک موضوع مبتذل دیگر.