درباره انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر به بهانه مینی سریال چرنوبیل
توضیح ضروری: این متن را حدود پنج شش ماه پیش نوشتم و از آن زمان تا امروز اتفاقات زیادی رخ داده است؛ ولی این روزها که قیمت نفت سقوط کرده مرور این متن خالی از لطف نیست.
چرا چرنوبیل مینی سریال خوبی نیست؟ این سریال تلاش کرده در ۵ اپیزود خود بگوید در حال روایت دست اول و منطبق بر واقعیت است. کسانی که از این سریال ذوق‌زده شده‌اند گویی برای اولین بار است که ماجرا چرنوبیل را می‌شنوند. برای کسانی که پیش از این درباره این ماجرا چیزهایی شنیده‌اند این سریال حتما چیزهای جالبی دارد منتها برای دانستن درباره این فاجعه مستندها و تصاویر و متن‌های درخشان زیادی وجود دارد.
زمانی که دانشگاه مهندسی شیمی می‌خواندم یکی از دغدغه‌هایم انرژی‌های سبز و تجدیدپذیر بود. همان سال‌ها متوجه شده بودم که چه راه‌های خوبی وجود دارد و می‌توان از چه راه‌های خوبی به سراغ تولید انرژی رفت. نکته‌ای که درباره نفت کمتر کسی می‌گوید این است که نفت تا چند سال دیگر (شاید۱۰ شاید هم ۲۰ ولی واقعا نه بیشتر از این) دیگر به کار دنیا نمی‌آید. تولید انرژی از طریق روش‌های سبز مدت‌هاست در دنیا در حال پیگیری جدی است.
می‌گویند زمانی که اعراب و ایران نفت را گران کردند و سرمست از این پیروزی بودند هنری کیسینجر لبخند به لب داشت. بسیاری در آمریکا دچار بحران سوخت شدند و پمپ بنزین‌ها سوخت نداشتند و تعطیل شده بودند. کیسینجر برخلاف بسیاری معتقد بود گران شدن نفت موتور محرکه توجه به انرژی‌های دیگر را ایجاد می‌کند. به عبارتی تا زمانی که نفت ارزان است روش‌های دیگر گران هستند و کمتر کسی سراغ آنها می‌رود. ولی وقتی نفت گران می‌شود روش‌ها دیگر تولید انرژی هم مورد توجه قرار می‌گیرند.
همین موضوع باعث می‌شود در درازمدت روش‌های گران‌قیمت به مرور به صرفه مقیاس و بازدهای بالاتری برسند و در نهایت آمریکایی‌ها کمتر به نفت نیاز خواهند داشت. رویاهای کیسنجر تقریبا تعبیر شده و همین امروز در آمریکا تولید نفت به روش‌های عجیب (مانندنفت شیل) و تولید انرژی از طریق روش‌های سبز به شدت توسعه یافته است. بسیاری معتقدند که در سال‌های آتی درصد زیادی از اتوموبیل‌ها که بخشی از نفت دنیا را مصرف می‌کنند برقی خواهند شد.
همین الان هم استفاده از اتوموبیل‌های هیبریدی به موضوعی نسبتا عادی تبدیل شده است و در همین ایران هم شاهد استفاده از این خودروها هستیم. خرد و منطق هم حکم می‌کند که این اتوموبیل‌ها با تعرفه کم‌تری وارد کشور شوند که هم مسئله مصرف انرژی و هم مسئله تولید آلودگی را هم‌زمان بهینه کنند.
در حال حاضر؟ درصد از انرژی تولید شده در جهان از طریق راکتورهای هسته‌ای تولید می‌شود. با این که ما در ایران سال‌هاست هزینه انرژی هسته‌ای را داده‌ایم اما تا امروز حتی یک کیلو وات برق از طریق انرژی‌های هسته‌ای تولید نشده است. این در حالی است که در دنیا جریانی شروع شده که به مرور راکتورهای هسته‌ای را خاموش کنند. موضوعات و آثار جانبی (سایدافکت) انرژی هسته‌ای چنان زیاد است که نمی‌توان انتظار داشت که انرژی هسته‌ای به جریان غالب تولید انرژی در جهان تبدیل شود.
در زمان اوج انرژی هسته‌ای در روزنامه شریف می‌نوشتم و همان زمان در یک مجموعه مطالب به انرژی‌های تجدیدپذیر پرداختم و تیتر یکی از مطالبم این بود: «انرژی هسته‌ای، ۲۰۰ تومن بسته‌ای». این جمله را روی یک مقوا که یک فروشنده وانتی خرما نوشته بود دیده بودم و در ذهنم مانده بود و تا همین امروز هم همراه من است.
انرژی هسته‌ای جذابیت‌های زیادی دارد ولی حیثیتی شدن این موضوع باعث شده نتوان درباره آن درست و منطقی بحث کرد. در این سال‌ها اصرار بر چیزی داشته‌ایم که حتی تا امروز از طریق آن نتوانسته‌ایم یک کیلو برق تولید کنیم. در حالی که می‌شد و هنوز می‌توانیم به انرژی‌های تجدیدپذیر بپردازیم و حیف است که این روش‌ها را جدی نگرفته‌ایم. دوستان من یک مستند کوتاه در این زمینه آماده کرده‌اند که عددهای جالبی در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر می‌دهد.
در هر حال فیلم چرنوبیل فیلم خوبی نیست. خوش‌ساخت نیست و تا حدی حوصله‌سربر است. برای این که یک واقعیت مهم را بگوید به اندازه زیادی سانتی‌مانتال (احساسات‌گرا) است و یک لگدی هم آن گوشه‌ها به نظام‌های چپ زده است.
فیلم همه آن چیزهایی که یک فیلم سیاسی آمریکایی که می‌خواهد بگوید ما خوبیم و بقیه بد هستند را دارد. اما این باعث نمی‌شود پیام درستی که در پس فیلم وجود دارد را نادیده بگیریم. انرژی هسته‌ای روشی پر ریسک برای تولید انرژی است و کوچک‌ترین خطا در آن آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همه وارد می‌کند.
من سیاستمدار نیستم و بالا و پایین‌های سیاست را خوب نمی‌دانم. کاش در مذاکرات هسته‌ای به جای تاکید به چیزهایی که بیشتر آنها را هم امروز از دست داده‌ایم از غربی‌های می‌خواستیم که به جای دست برداشتن از انرژی هسته‌ای فناوری تولید انرژی به روش‌های سبز را به ایران منتقل کنند. کاش از این فرصت استفاده می‌کردیم و روش‌های دیگر تولید انرژی را در ایران توسعه می‌دادیم. هنوز هم دیر نشده است.