رضا قربانی / تحلیلگر کسب‌وکارهای فناوری / در یک تحلیل ساده جامعه ایران دو بخش دارد: بخش رسمی و بخش غیر رسمی! این دو در کنار هم زندگی می‌کنند؛ بخش زیادی از اقتصاد ایران (و شاید سیاست و بخش‌های دیگر) در جامعه غیر رسمی جلو می‌رود. مفاهیم زیادی را می‌توان ردیف کرد که با بررسی آنها متوجه می‌شویم بخش غیررسمی (و البته غیر شفاف) ایران چقدر بزرگ است؛ آن گونه که دکتر محمد فاضلی در یادداشتی نوشته است: غیررسمی شدن نیروی کار، سکونت، فعالیت فرهنگی و فراغت، فعالیت سیاسی، فضای رسانه‌ای، روابط جنسی، مهاجران افغانستانی و مصرف آب و برق تنها نمونه‌هایی از غیررسمی شدن در جامعه ایران هستند.

از سوی دیگر اگر به روندهای ۵ سال آینده نگاه کنیم و عدم قطعیت‌ها و قعطیت‌های بالای ۷۰ درصد را بررسی کنیم به نظر می‌رسد در ۵ سال آینده جامعه ایران به سمت دیجیتالی شدن و تغییر نسل و سبک زندگی می‌رود. به عبارتی خواسته یا ناخواسته جامعه ایرانی به کمک فناوری به سمت شفافیت بالاتری می‌رود و در نهایت فشار بر بخش غیررسمی و غیرشفاف بیشتر می‌شود. نمونه‌ای از این روند را هم می‌توان در ورود دسته‌جمعی مردم به بورس دید؛ در نهایت علی‌رغم همه مسائلی که در بورس وجود دارد این بازار جزو شفاف‌ترین بازارهای ایران است و عمیق‌تر شدن آن در نهایت به شفافیت بیشتر اقتصاد ایران منجر می‌شود.

محدودیت برای پلتفرم‌ها

با این مقدمه کوتاه حالا به این سوال بپردازیم که تا چه زمانی می‌توان پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین را محدود کرد؟ استدلال برخی برای محدود کردن پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین این است که آنها بازار را به هم می‌زنند و یا باعث گرانی می‌شوند. ممکن است این پلتفرم‌ها در مواردی باعث افزایش قیمت کالایی در بازار یا حتی به هم ریختن آن شوند؛ منتها نکته اصلی اینجاست که اگر پلتفرمی ظرفیت این را دارد که بازار را به هم بریزد این از توان اجرایی پلتفرم نیست؛ این به ناتوانی قانون‌گذار و عدم درک پارادایم‌های حاکم بر دنیای جدید برمی‌گردد.

توضیح: این یادداشت را سال گذشته برای هفته‌نامه تجارت فردا نوشتم؛ سعی کردم توضیح دهم که چرا اینترنت زمین جدیدی در فعالیت‌های اقتصادی است؛ به عبارتی کسانی که سعی می‌کنند اینترنت را ویران کنند مانند کسانی هستند که زمین‌های کشاورزی را به جرم کشت خشخاش نابود می‌کنند.

از ورود جدی اینترنت به ایران ۲۰ سال هم نمی‌گذرد! این در حالی است که ۱۲۰ سال می‌شود که نفت به کلیدواژه حاکمان و مردم ایران تبدیل شده است. شاید اگر اینترنت در ایران هم پدیده‌ای ۱۲۰ ساله بود این چنین زمین اینترنت زیر پای ما لرزان نمی‌شد! شاید اگر اینترنت توسط دولت‌ها در ایران جدی‌تر گرفته می‌شد اکنون تحریم‌های جهانیان در زمینه اینترنت ایران جدی‌تر هم بود. هرچند فعلا نیازی به تلاش توسط دولت‌های خارجی نیست و در ایران کسانی هستند که اینترنت را تحریم و این مهم‌ترین زمین جدید بازی اقتصاد در جهان را نابود کنند.

این روزها اینترنت در ایران مانند زمینی مین‌گذاری شده است و اگر کسی بخواهد در این زمین فعالیت اقتصادی انجام دهد حواسش باید پرت خیلی‌ چیزها باشد؛ همه فعالان اینترنت در ایران حضور در یک زمین پر از مین را انتخاب کرده‌اند. اگر این زمین محصولی بدهد فعلا خیلی بهتر از زمین‌های دیگر نیست و اگر پای کسی روی یکی از این مین‌ها برود حسابش با کرام‌الکاتبین است.

شرح ورود اینترنت به ایران در چند دقیقه

ایران نخستین کشور خاورمیانه بود که به اینترنت متصل شد، ولی امروز در بسیاری از شاخص‌های مهم اینترنت اول نیستیم. اینترنت در ایران امروز به یک موضوع امنیت ملی تبدیل شده و همین باعث گشته بسیاری از فرصت‌های اقتصادی فعالیت در بستر اینترنت در تنگنا قرار بگیرد. چه شد که اینترنت چنین مهم شد؟

سال ۱۳۷۱ دانشگاه‌هایی مانند شریف و گیلان از طریق مرکز تحقیقات فیزیک نظری برای اولین بار به اینترنت وصل شدند. این نخستین تلاش‌های ایرانی‌ها برای اتصال به جهان سایبری بود. مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات که بعدها نامش شد پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، و البته شخص دکتر شهشانی نقش مهمی در اتصال ایران به اینترنت داشتند. اولین شرکت ISP هم سال ۷۳ در ایران راه‌اندازی شد: ندا رایانه.

در چند سال گذشته یکی از کلیدواژه‌های اصلی که زیاد تکرار کرده‌ام بیت‌کوین بوده است؛ هرچند که بیت‌کوین را اکوسیستم کاملی نمی‌دانم و تصور می‌کنم لازم است به مرور بهبودهایی پیدا کند منتها در حال حاضر دستاوردی فوق‌العاده است. بنابراین در ایران جزو اولین افرادی بودم که با نام خودم درباره بیت‌کوین نوشتم و از آن دفاع کردم. یادم هست آن اوایل زمان زیادی صرف می‌شد که توضیح دهیم بیت‌کوین گلدکوئست نیست! بگذریم.

چند وقت پیش دوستانم در میهن بلاکچین مصاحبه‌ای با من انجام دادند که بهانه‌اش هالوینگ (یا به قول علما هاوینگ) بیت‌کوین بود. متن گفت‌وگو را در ادامه آورده‌ام و همین بهانه‌ای شد نگاهی بیندازیم به برخی از مطالبی که در این وب‌سایت از قول من قبلا کار شده است.

توضیح ضروری: این متن را ۳ ماه پیش نوشتم؛ ولی هنوز هم چیزهای جالبی دارد. این متن را زمانی نوشتم که خبری از کرونا نبود ولی فکر می‌کنم مرور متنی از زمانی که کرونا‌زده نبودیم هم چیزهای خوبی در خودش دارد.

جزو کسانی هستم که تصور می‌کنم لحظه تحویل سال هیچ اهمیتی ندارد! اصلا چه معنا دارد که یک لحظه از یک زمان اهمیتی بیشتر از بقیه زمان‌ها داشته باشد؟ تحویل سال هم زمانی است مانند همه زمان‌های دیگر و تغییری اگر بخواهد رخ بدهد با رفتن و آمدن سال‌ها رخ نمی‌دهد. اگر قرار بر تغییر بود که تا امروز بارها و بارها تغییر کرده بودیم؛ این در حالی است که سال‌ها از پی هم می‌آیند و می‌‌روند و هیچ چیزی از این گذر بر ما اثر نمی‌کند؛ این دقیقا وضعیت ما است و فناوری. 

فناوری به تنهایی نمی‌تواند بر ما اثر بگذارد و اگر بخواهیم سال را مرور کنیم حتما باید به این موضوع توجه داشته باشیم که روایت آن چیزی که در سال رخ داده می‌تواند صرفا به این صورت باشد که چنین شد و چنان و تمام. سال ۹۸ هم کم اتفاق نداشتیم که می‌شود آن را با سوز روایت کرد و شمع محفل یاران شد که در سال ۹۸ چنین شد و چنان. 

از آن سو این سال را هم می‌توان مثل همه سال‌های دیگر دید؛ ادامه یک مسیر منطقی: تقابل موافقان تغییر و مدافعان وضع موجود. در این سال شاید این تقابل در فناوری به بیشترین حد خودش نسبت به سال‌های قبل رسید و البته این دلیلی نمی‌شود که این تقابل در سال ۹۹ بیشتر هم نشود. با چند سال تاخیر نسبت به کشورهای توسعه یافته در ایران ابزارها و فناوری‌ها باعث خیلی از اتفاقات می‌شوند؛ دوستی‌ها و دشمنی‌ها را پررنگ‌تر می‌کنند. طبقات جدید خلق می‌شوند و کسب‌وکارهای تازه‌ای به جهان اضافه می‌شوند.